Kumukahi

ʻO wai ʻo Oʻahu?

‘O O‘ahu ka mokupuni. ‘O O‘ahualua kekahi inoa, ma muli o kona makuakāne, ‘o Lua. ‘O nā mokupuni ma ka hikina o O‘ahu kona mau hānau mua, a ‘o nā mokupuni ma ke komohana o O‘ahu kona mau pōki‘i. Eia kekahi mele no ka hānau ‘ia ‘ana o O‘ahu.

Mele a Pakui

Ma kekahi mo‘olelo, ‘o Papa lāua ‘o Wākea nā mākua o O‘ahu. Me kēia mau mo‘okū‘auhau ‘elua, ua mōakāka ke kūlana o O‘ahu, he mokupuni i hānau ‘ia mai e ke akua wahine ‘o Papa. He aha hou aku kekahi ‘ano kūikawā o O‘ahu?

Nā wahi pana o Oʻahu

‘O ka lepo ‘ai ‘ia, ka mo‘o kia‘i, a me ka lā‘au ona mau ‘ia e ka i‘a—he mau mea kūikawā nō ko O‘ahu. Aia ho‘i kēia mau mea ‘ekolu ma Kawainui. Aia ia wai ma Ko‘olaupoko, ma ke ahupua‘a ‘o Kailua. Ma mua, ‘o Kawainui ka loko i‘a nui loa o ka mokupuni. Me kekahi mau kumu wai ‘ē a‘e, ua ho‘olako pū ‘o Kawainui iā O‘ahu i kahi hapa nui o ka wai. ‘O ka ‘āina wai, he ‘āina waiwai nō ia.

I ka hala ‘ana o ka manawa, ua nome ‘ia ‘o Kawainui e nā mea kanu o nā ‘āina ‘ē a ho‘opiha ‘ia ho‘i i ka lepo i holoi ‘ia mai luna iho. ‘Ane‘ane pau i ka luku ‘ia, ka ho‘opiha ‘ia, a me ke kūkulu kaiahale ‘ia. Akā, ua alu pū kahi pū‘ulu kanaka no ke kaiaulu a me ke aupuni, a hana pū lākou no ka mālama pono ‘ana iā Kawainui. A i kēia manawa, hiki ke ‘ike ‘ia ‘ehā ‘ano manu nenelu ‘ane halapohe ma laila, a ua ho‘omalu ‘ia ‘o Kawainui ma ke ‘ano “he nenelu waiwai loa no nā lāhui a pau.”

Kahi lepo hou aku e ‘ai ai, ke ‘olu‘olu!

I ka hiki ‘ana o Kamehameha me kona po‘e koa ma Kailua, ho‘omākaukau ‘ē ‘ia kahi lū‘au no lākou. Eia na‘e, ua pau i ka ‘ai ‘ia e ko O‘ahu po‘e koa, koe wale ka lā‘ī i hinu i ka momona o ka i‘a i lāwalu mua ‘ia! A pau pū ka poi i ka ‘ai ‘ia, ua hele malū ka po‘e o Kailua i Kawainui no ka lepo ‘ai a ho‘okomo ‘ia akula i loko o ka ‘umeke ‘ai, a ‘ai ‘ia nō ia lepo e nā koa a me nā ali‘i o Kamehameha. I ka makahiki 1872, ua hele aku ‘o Likelike a me Pauahi, ka mo‘opuna kuakahi o Kamehameha I, i Kailua e ho‘ā‘o ai i ua lepo lā. Wahi a lāua, ua ‘ula‘ula a hā‘ula‘ula ho‘i me nā kiko, a ua like ia me ka haupia ma kekahi ‘ano. Makemake paha ‘oe e ho‘ā‘o?

E ha‘alele ana iā Kailua a me ka ‘āpana hikina hema o Ko‘olaupoko, a hiki aku kākou i Kona, kahi i ‘ike ‘ia ma ka inoa ‘o Honolulu i kēia mau lā.

Kona, mai ka pu‘u o Kapūkakī a ka pu‘u o Kawaihoa.
Eia nā palena o Kona: mai Kapūkakī (Red Hill) a Kawaihoa (Koko Head).

He moku walea ‘o Kona. Ma loko o kona mau ka‘e, aia nō ‘o Waikīkī, kahi punahele o nā ali‘i no ka ho‘onanea ‘ana. Ua noho kekahi mau ali‘i nui, e la‘a me Kamehameha a me Mā‘ilikūkahi, ma laila, a ‘o ia nō kahi o ko lākou mau alo ali‘i nō ho‘i. ‘O kekahi mea nui ma laila nā pā‘ani ma ke kai. A ma waho aku o ia mau pā‘ani, he mau lo‘i kalo a me loko i‘a ko Waikīkī, a he wahi ho‘i ia i ho‘olako nui ‘ia i ka ‘ai.

 Pā mai ka makani Wehelauniu a wehe ho‘i ka lau o ka niu. A i ka wā ma mua, ua kapa ‘ia ‘o Honolulu ma ka inoa ‘o Kou, a kaulana ho‘i ia i ka lawai‘a, eia na‘e, mau nō ka ua Kūkalahale ma laila. He ua mao koke ho‘i ia a mau nō na‘e ka ho‘ohele ‘ana i nā kānaka o ia wahi e holo a kū ma ke kala o ka hale.

He inoa kahiko ko Kona

‘A‘ole kūikawā ka inoa ‘o Kona no O‘ahu wale nō. Lohe pinepine ‘ia ua inoa ala no ke Kona ma ka mokupuni ‘o Hawai‘i. Akā aia nō he moku ‘o Kona ma Moloka‘i, Kaua‘i, a me Ni‘ihau nō ho‘i. ‘O ke kumu o ia inoa ko kākou mau kūpuna Polenekia. Like ka inoa ‘o Kona me ka inoa ‘o Tonga ma kekahi mau ‘ōlelo Polenekia, a ‘o ke ‘ano o ia hua‘ōlelo ka ‘ao‘ao lalo a hema paha o kekahi mokupuni. ‘O ka ‘ēko‘a o ka ‘ao‘ao Kona, ‘o ke Ko‘olau nō ia a ‘o ke Tokelau ho‘i, ka ‘ao‘ao ma na‘e.

I ka ha‘alele ‘ana iā Kona a me ka hiki ‘ana aku i kēia moku a‘e, aia nō kākou ma ‘Ewa. ‘O ka hapa nui o ka po‘e malihini ma ‘Ewa, hele lākou i Pearl Harbor. Maopopo paha iā ‘oe ke kumu o ia inoa? I ka wā ma mua, he ‘ōlepe pipi ko laila, a he momi ho‘i ko kekahi o ia mau pipi! Ua kapa aku ko kākou mau kūpuna i ka inoa ‘o ka i‘a hāmau leo ma luna o ia mau pipi, ‘oiai inā ‘a‘ole i hāmau ka leo i ka ‘ohi ‘ana, nalowale nō. Kaulana ‘o Pu‘uloa, ka inoa kahiko o ia wahi, i ia mau i‘a.

Alahula Pu‘uloa, he alahele no Ka‘ahupāhau

Noho nō ho‘i ka mea kaulana loa o Pu‘uloa ma ka moana. He manō kia‘i ‘o Ka‘ahupāhau no Pu‘uloa. Ua ho‘omalu ‘o ia i kānaka mai ka niuhi a me kekahi mau mea ‘ē a‘e. ‘O ia ke kumu o ke ō mau o kona inoa ma nā mele a me nā oli i kēia mau lā.

Ua kūkulu ‘ia nā loko i‘a ma nā kapa kai o Pu‘uloa, a ua momona ho‘i nā i‘a o loko.  Kaulana ho‘i ‘o O‘ahu i ka nui o kona i‘a mili‘opu: ka i‘a, ka nai‘a, a me ka manō nō ho‘i. A wahi ho‘i a ko kākou mo‘olelo kahiko, kanu ‘ia ke kumu lā‘au ‘ulu mua ma Pu‘uloa.

A ‘o ka mea pilihua no Pu‘uloa, e like me nā wahi ‘ē a‘e he nui a puni kēia pae ‘āina, he mo‘olelo kona i pili nō i ka noho ‘īnea ‘ana a me ka luku ‘ia ‘ana o ka ‘āina. ‘Ai ‘ia ka hapa nui o nā mea kanu o uka e ka pipi i lawe ‘ia mai ka ‘āina ‘ē mai, a ma muli o ia hana, holoi nui ‘ia ka lepo o uka i ke kai. Ma kona kūlana ke awa kūlohelohe nui ho‘okahi ma ka Pākīpika ‘Ākau, kau ka makaleho o ko ‘Amelika pū‘ali kaua moana iā Pu‘uloa. ‘O ia nō kahi e ho‘okū ai i ko lākou mau moku no ke kaua me kahi lāhui ‘Ākia a Pākīpika paha.

A no laila, ua luku hou ‘ia ka home o Ka‘ahupāhau, ka i‘a hāmau leo, a me nā loko i‘a he nui, a ‘o kēia manawa, he home no nā moku kaua ‘Amelika nō ia. Hu‘e ‘ia ka iwi manō he ‘umi kūmāhā kapua‘i ka lō‘ihi, ‘a‘ole ‘ike ‘ia ka pipi no nā hanauna he nui, a ‘a‘ole hiki iā Pu‘uloa ke hānai i ka lāhui e like me kona hiki i ka wā ma mua.

Wai‘anae & Ko‘olauloa

WAI‘ANAE

Ho‘omana‘o paha ‘oe i ka mo‘olelo i kā Māui ho‘ololohi ‘ana i ka lā? Wahi a kekahi mana o ka mo‘olelo, ‘o Pu‘uheleakalā kahi āna i hana ai i ia hana, a ma Wai‘anae nō ia, a ‘o Wai‘anae nō kēia moku a‘e ma ka huaka‘i.

‘O kekahi mea kaulana ma ka mele kahiko, ‘o ia nō ka hu‘ihu‘i o nā kula o Līhu‘e ma Wai‘anae Uka a me ka uluwehi ho‘i i ke kupukupu a me ka nēnē onaona. ‘O ia nō kahi o ke kaua ma Kalena, kahi ho‘i a Kūali‘i a me ‘elua hoa i hakakā ai i 12,000 kanaka, a loa‘a na‘e ka lei o ka lanakila. Ua ‘ōlelo ‘ia ‘o kēia Līhu‘e ke kumu o ka inoa o ka Līhu‘e ma Kaua‘i.

Ua hele a pōloli i ka huaka‘i hele ‘ana i ‘ō i ‘ane‘i? ‘O kēia kahi kohu maika‘i no ia pōloli, ‘oiai kaulana ‘o Wai‘anae i ka momona o nā kai lawai‘a ma laila. E ‘ai kākou i ka i‘a!

Ma mua o ke au iā Mā‘ilikūkahi, aia nō ke alo ali‘i ma kahi o Kūkaniloko, a mai laila aku nō i hiki aku ai kākou i Waialua. He mau pōhaku hānau ma laila, a ‘o ia nō kahi hānau o nā ali‘i nui no O‘ahu. He mau pōhaku a nā ali‘i wahine i noho a moe ai no ka hānau ‘ana.

‘O Kākuhihewa kekahi o nā ali‘i nui ko‘iko‘i o O‘ahu i hānau ‘ia ma Kūkaniloko. Ma ke alo ali‘i, a‘o ‘ia ke kuhikuhipu‘uone, ka hō‘ike honua, ke kilo hōkū, ka hailona, ka haku mele, ka pa‘a mo‘olelo, ke ka‘a kaua, a me ka ho‘oikaika kino. Ua ho‘opunahele ‘o ia i nā kānaka iki, ka po‘e ‘ilihune, ka po‘e noho ‘īnea. Ho‘omana‘o ‘ia ka malu a me ka pōkaika‘i o kona noho ali‘i ‘ana ma ka inoa ‘o O‘ahu o Kākuhihewa. ‘O ia nō ka mo‘opuna kuahā o Mā‘ilikūkahi, he ali‘i lokomaika‘i nō ho‘i i hānau ‘ia ho‘i ma Kūkaniloko. ‘O ia nō ka i ho‘okumu i ka ‘ōnaehana ahupua‘a ma O‘ahu.

‘O kēia mele ka mo‘olelo o ke ali‘i mua i hānau ‘ia ma Kūkaniloko, ‘o Kapawa, ke ali‘i o Waialua.

‘O Kapawa, ‘o ke ali‘i o Waialua
I hānau i Kūkaniloko
‘O Wahiawā ke kahua
‘O Līhu‘e ke ēwe
‘O Ka‘ala ka piko
‘O Kapukapuākea ke a‘a
‘O Kaiaka i Māeaea
Hā‘ule i Nūkea i Wainakia
I ‘A‘aka i Hāleu
I ka la‘i malino o Hauola
Ke li‘i ‘o Kapawa ho‘i nō
Ho‘i nō i uka ka waihona
Ho‘i nō i ka pali kapu o nā li‘i
He kia‘i Kalāhiki no Kaka‘e
‘O Heleipawa ke keiki a Kapawa
He keiki ali‘i no Waialua i O‘ahu

He wahi kapu ‘o Kūkaniloko no nā kānaka maoli o kēia au. ‘Oi aku na‘e ke kapu no ka po‘e ali‘i o mua. No kona kūlana i ke kikowaena o ka mokupuni a me kona kapu no ka hānau ‘ana o nā ali‘i nui ma laila, ‘o Kūkaniloko ka piko o O‘ahu.

‘O Ka‘ala ke kū kilakila ana ma luna o Wai‘anae a me Waialua, a ‘o ka mauna ki‘eki‘e loa ma O‘ahu nei nō ia. ‘O ia kahi noho o Kaiona, ke akua akahai e ho‘ouna i kāna manu ‘iwa e alaka‘i i ka po‘e hūhewa ma ka wao.

KO‘OLAULOA

I ka ho‘omau ‘ana aku i kēia huaka‘i, hiki akula i kēia moku a‘e, ‘o Ko‘olauloa. Aia nō ka hapa nui o nā po‘ina nalu kaulana loa o ka ‘Ao‘ao ‘Ākau ma Ko‘olaluloa: Waimea Bay, Pipeline, Sunset, a pēlā aku. Ua hānau ‘ia nā māhoe u‘i loa ‘o Lā‘ieikawai lāua ‘o Lā‘ielohelohe ma Lā‘ie. A ‘o ko lāua makuahine ‘o Mālaekahana, a ‘o ia nō ka inoa o ke ahupua‘a ma kēlā ‘ao‘ao a‘e o Lā‘ie.

Ma ka moku ‘o Kaliuwa‘a i hānau ‘ia ai ‘o Kamapua‘a, ke kupua pua‘a kolohe. Akā ‘a‘ole ‘o ke kino pua‘a kona kino mua. Ua hānau ‘ia ho‘i ‘o ia ma ke ‘ano he kaula! Ua lilo ‘o ia i pua‘a i ka piha ‘ana o kekahi mau makahiki iā ia, a kokua ‘o ia i kona kūpunahine a me kona kaikua‘ana i ka mahi ‘ai ‘ana. ‘O kā Kamapua‘a mau hana punahele ka ho‘onu‘u ‘ana i nā moa a me ka hana ‘ino ‘ana i ke ali‘i nui. Ua hiki iā ia ke ‘aihue i nā moa a pau a ‘Olopana ma nā ahupua‘a ‘o Kapaka, Punalu‘u, a me Kahana i loko o ho‘okahi wale nō pō.

Ho‘ouna ‘ia akula ka po‘e o Ko‘olauloa e ke ali‘i i mea e hopu ai iā Kamapua‘a. A na kona kupunahine, ‘o Kamaunuaniho, i kāhea aku i kona mele inoa, a pakele aku ‘o Kamapua‘a a ‘ai i nā kānaka a pau, koe kona po‘e ‘ohana. A hala kekahi manawa, ho‘ouna hou aku ‘o ‘Olopana i kona mau kānaka a pau a puni O‘ahu no ke kaua ‘ana me Kamapua‘a. I ka lohe ‘ana e pili ana i kēia hana, ua maopopo iā Kamapua‘a ka pono o ka ho‘opakele ‘ana aku i kona ‘ohana. ‘O Waialua kahi a lākou i makemake e hele ai akā ‘o ka pali ki‘eki‘e ke ke‘a nui i kā lākou ala. No laila, ua hilina‘i ‘o Kamapua‘a i ua pali lā, a pi‘i kona ‘ohana ma kona kua. No ko kona kupunahine kūlana ki‘eki‘e, ‘a‘ole i hiki iā ia ke pi‘i ma ko Kamapua‘a kua, no laila, ua huli ke alo i luna a pi‘i ‘o ia ma ke alo o kāna mo‘opuna. A me ia nō lākou i pakele ai . . . no ia manawa. Eia na‘e, mai hopohopo, ua lanakila ‘o Kamapua‘a a ho‘omau i kāna mau hana kolohe a puni ka pae ‘āina!

Ola nō ʻo Oʻahu

He lepo ka ‘ai a O‘ahu, a mā‘ona nō i ka lepo.
Puku‘i (1983, 83)

Aia nō ka nani, ka hana kuluma, a me nā mea kūikawā ma O‘ahu nei, akā pa‘akikī ka loa‘a ‘ana i kekahi manawa. Ua ho‘ololi nui ‘ia, a ua hana ‘ino nui ‘ia. Eia na‘e ma loko nō o kona mau mo‘olelo nā hana aloha ‘āina a ho‘oulu hou ho‘i. No kona kūlana ke kapikala o ka Moku‘āina ‘o Hawai‘i a me ke kūlanakauhale nui, ho‘opilikia mau ‘ia i ka ho‘omōhala nui hewahewa ‘ana i nā kaiahale, nā kahua pū‘ali koa, nā kahua kolepa, a pēlā aku. He pono nō ka ho‘oponopono ‘ana iā O‘ahu.

‘O ke kumu o ka pono, ‘o ia nō ka mālama ‘ana i ka ‘āina. He hana kēia e lōkahi ai ka pono ma waena o kānaka a me ka ‘āina. I ka ho‘olōkahi ‘ana i ka pono, e nui ana ka mana o ke kanaka a me ka ‘āina.

‘O kahi ala e hāhai ‘ia ana e kānaka no ka ho‘ōla hou ‘ana i ka pono ma O‘ahu, ‘o ia nō ke kūkulu ‘ana i ia mea he kīpuka. A ‘o ke kīpuka, he wahi uluwehi ia ma kahi i luku ‘ia e ka pele. A mai ia wahi nō e lū ‘ia ai nā ‘ano‘ano no ka ho‘ouluwehiwehi hou ‘ana i ke koena o ia wahi. Hiki ke ho‘oulu hou ‘ia ka nāhele ‘ōiwi nui ma o kēia wahi kīpuka li‘ili‘i. ‘O kēia kahi mea e ho‘ōla hou i ka pono.

Ma ka mana‘o ho‘onanenane, aia nō nā kīpuka he nui ma O‘ahu. He mau kīpuka ‘o Waikalua Loko, Paepae o He‘eia, Papahana Kuaola, Māhuahua ‘Ai o Hoi, a me Kōkua Kalihi Valley. He mau papahana lākou i ulu ma ke kaiāulu, a e lū ana i nā ‘ano‘ano no ka ho‘ōla hou ‘ana i ka pono o nā wahi a puni. ‘O ke kahua o ia mau papahana, ‘o ia nō ke aloha ‘āina, a na ia mau papahana e ho‘oulu hou ana i ke aloha ‘āina ma O‘ahu nei. Ma ke ki‘i e ‘ike ‘ia ai ke kīpuka kūlohelohe e ho‘okō ana i kāna hana.

E holo ana ma ke kuʻuna!

Kū ka inoa Hawai‘i kahiko i ke kaila! E nānā ‘oe i kēia papa o nā inoa ‘āina no O‘ahu a me nā inoa Hawai‘i kahiko o ia mau ‘āina, a i ho‘ohana ‘oe i ia mau inoa kahiko, e kū ana ho‘i ‘oe ma ke kaila!

‘Uku li‘i ka pua, onaona i ka mau‘u.
Tiny is the flower, yet it scents the grasses around it.
Said of a small person who gives happiness to others. (#2863, page 313)

Inā he makua ‘oe, inā he ‘ōpio, inā nui a li‘ili‘i paha, he mana kou. E ho‘omaka ma nā mea li‘ili‘i, e la‘a me ka ho‘ohana ‘ana paha i ka inoa kahiko, i mea e ho‘oikaika i ko kākou pilina i ka ‘āina. Inā ‘a‘a ‘oe e kōkua ma ka ho‘oma‘ema‘e ‘ana i nā kahakai a kahawai paha, inā ho‘oulu ‘oe i kāu mea‘ai pono‘ī, inā hō‘ike ‘oe i kou mana‘o no nā kānāwai e ho‘omalu ana i ke aloha ‘āina, he mau hō‘ike ia mau mea o kou aloha ‘āina. He pono nō kākou no O‘ahu, eia na‘e ‘oi aku ko kākou nele i ka ‘ole o O‘ahu.

He mau ʻōlelo noʻeau no Oʻahu

KONA

Hāhā pō‘ele ka pāpa‘i o Kou.
‘Ōlelo ‘ia no kahi mea e hāhā pō‘ele ana me ka hiki ‘ole ke ‘ike. He mau kōnane kā nā ali‘i ma Kou (‘o Honolulu waena i kēia manawa), a mumulu mai nā kānaka e nānā. I ka hapa nui o ka manawa, ua noho a pō ke ao, a ua pono nō lākou e hāhā pō‘ele no ka ho‘i ‘ana i ka hale me ko lākou mau hoa. (‘Ōlelo No‘eau #407)

Hō‘ā ke ahi, kō‘ala ke ola. ‘O nā hale wale nō kai Honolulu; ‘o ka ‘ai a me ka i‘a i Nu‘uanu.
He mana‘o aloha no Nu‘uanu. I ka wā ma mua, aia nā lo‘i he nui ma Nu‘uanu, a ‘o ia mau lo‘i ka i ho‘olako iā Honolulu i ka poi, ka lū‘au, a me ka ‘ōpae. A no laila i ‘ōlelo ‘ia ai ‘o nā hale wale nō ka i Honolulu, a ‘o ka ‘ai a me ka i‘a i Nu‘uanu. (‘Ōlelo No‘eau #1016)

Hui aku nā maka i Kou.
Ma laila e hui ai kākou. ‘O Kou kahi e pā‘ani ai nā ali‘i, a hele mai ka po‘e mai ‘ō a ‘ō e ‘ike. (‘Ōlelo No‘eau #1128)

Ke awa la‘i lulu o Kou.
‘Ōlelo ‘ia kēia no ke awa o Honolulu. (‘Ōlelo No‘eau #1685)

‘EWA

‘Āina koi ‘ula i ka lepo.
‘Ōlelo ‘ia no ‘Ewa, O‘ahu. (‘Ōlelo No‘eau #80)

Anu ‘o ‘Ewa i ka i‘a hāmau leo. E hāmau!
He ‘ōlelo a‘o no ka noho pa‘a me ka ‘oni ‘ole a ke kino. ‘Ōlelo ‘ia kēia e Hi‘iaka iā Wahine‘ōma‘o i mea e ho‘opāpā ai i kāna ‘ōlelo ‘ana iā Lohi‘au ‘oiai lāua ma kahi wa‘a i waho o ‘Ewa. (‘Ōlelo No‘eau #123)

‘Ewa nui a La‘akona.
He ali‘i ‘o La‘akona no ‘Ewa, a he wahi waiwai nō ia i kona noho ali‘i ‘ana. (‘Ōlelo No‘eau #386)

Haunāele ‘Ewa i ka Moa‘e.
‘Ōlelo ‘ia no kahi mea pi‘oloke, e la‘a me ka hakakā ‘ōlelo paha. I ka ‘ohi ‘ana o ka po‘e o ‘Ewa i ka pipi, ua hāmau ka leo, no ka mea inā ‘ōlelo iki kekahi, pā mai ka makani Moa‘e, ‘a‘au nō ke kai, a nalo nō nā pipi.  (‘Ōlelo No‘eau #493)

He kai puhi nehu, puhi lala ke kai o ‘Ewa.
(‘Ōlelo No‘eau #661)

Ke awa lau o Pu‘uloa.
He inoa kahiko ‘o Pu‘uloa no Pearl Harbor.
(‘Ōlelo No‘eau #1686)

WAI‘ANAE

Ka malu niu o Pōka‘ī.
‘Ōlelo ‘ia no Wai‘anae, O‘ahu. I ka wā ma mua, aia nō ka ulu niu kaulana a nui loa o O‘ahu ma Pōka‘ī. Ō mau kona inoa ma nā oli a me nā mele. (‘Ōlelo No‘eau #1476)

Ola Wai‘anae i ka makani Kaiaulu.
‘Oli ‘ia e Hi‘iaka ma Ka‘ena, O‘ahu, ma hope o kona ho‘i ‘ana mai Kaua‘i mai. (‘Ōlelo No‘eau # 2495)

WAIALUA

Waialua, ‘āina kū pālua i ka la‘i.
He ‘ōlelo aloha no Waialua, O‘ahu, no ka ‘olu a me ka malu o ka nohona. (‘Ōlelo No‘eau #2902)

I Waialua ka po‘ina a ke kai, ‘o ka leo kā ‘Ewa e ho‘olono nei.
Lohe koke ‘ia ka lono no ka hakakā ma kahi wahi ma kekahi wahi a‘e. (‘Ōlelo No‘eau #1263)