Papahānaumokuākea
Kui ʻia ka lei moku a Kanaloa.
The seas of Kanaloa string the lei of islands together.
— Northwestern Hawaiian Islands Marine National Monument: A Citizen’s Guide (2006, p. 10)

Ke helu ‘ia mai nā mokupuni o ka pae ‘āina ‘o Hawai‘i, ua ‘oi aku i ka ‘ewalu! Ma waho a‘e o Hawai‘i me Ni‘ihau mā, ‘o Nihoa, Mokumanamana, a me Holaniku pū kekahi. A he mau mokupuni hou aku nō ho‘i o kahi i kapa ‘ia ‘o Papahānaumokuākea.

 


 

‘O Papahānaumokuākea ka inoa o ke kā‘ei komohana ‘ākau o ka pae ‘āina ‘o Hawai‘i he 1,200 mile kona lō‘ihi. Ma ka mana‘o hulihonua, aia i loko o laila nā wahi kahiko loa o Hawai‘i, ‘o ia ho‘i, nā mokupuni me nā moku kua‘au e waiho kāhela ana ma ke kai.

 

‘O ka ‘ili laulā o Papahānaumokuākea, ua ‘oi aku kona nui (he 140,000 mile kuea) ma mua o ka ‘ili laulā o nā mokupuni nui ‘ewalu o Hawai‘i ke ho‘ohui ‘ia.

He wahi pana ‘o Papahānaumokuākea

Kū pākū ka pali o Nihoa i ka makani.
Mary Kawena Pukui, ‘ōlelo no‘eau #1924 (1983, 206)

He wahi la‘a ‘o Papahānaumokuākea. ‘O Mokumanamana a me Nihoa nā mokupuni nui ‘elua o Papahānaumokuākea. He mau mo‘olelo Hawai‘i ku‘una kā kākou no ia mau moku.

Ma kahi o ke kanakolukumamālima mau heiau ma Mokumanamana. I loko nō o ka li‘ili‘i o ia mokupuni, nui nā wahi la‘a. He mokupuni ia no nā hana i pili i ka haipule. Aia ‘o Mokumanamana ma ke ala polohiwa a Kāne. Kohu alanui ia pō‘ai, a aia ma ka palena ‘ākau loa o ka hele ‘ana o ka lā. (Kapa ‘ia ia palena ma ka ‘ōlelo Pelekānia ‘o Tropic of Cancer.)

‘O Nihoa ka mokupuni mua a Pele mā i pae ai ma kāna huaka‘i e ‘imi ana i wahi noho ma Hawai‘i. He kanawalukumamāwalu mau wahi pana o Nihoa.

Nā mokupuni kupuna

‘Ili‘ili o Hāloa
‘O ia ho‘i nā mamo ali‘i a Hāloa, ka mo‘opuna a Wākea lāua me Papa. He ‘ōlelo ho‘i ia no nā mamo ali‘i a pau a nā akua.
(‘Ōlelo No‘eau #1227)

Ua kapa ‘ia ka inoa o ia wahi ‘o Papahānaumokuākea na Pualani Kanaka‘ole, he kumu hula a loea mo‘omeheu. Ho‘opili ‘ia nā inoa o nā akua ‘o Papa a me Wākea. ‘O Papa ka wahine, ‘o ia ka honua pa‘a ma lalo. ‘O Wākea ke kāne, ‘o ia ka lani ma luna.

‘O ka inoa kekahi mea ho‘omaopopo iā kākou i ke ‘ano o Papa me Wākea, ‘o lāua nā mākua o nā mokupuni, a he mau akua a kūpuna ho‘i lāua no ka lāhui Hawai‘i. No laila, ua kapa ‘ia nō ho‘i nā mokupuni ma Papahānaumokuākea he mau mokupuni kupuna. Mau nō ka pilina ikaika o ka Hawai‘i me nā wahi o Papahānaumokuākea.

Ke kaiaola ma Papahānaumokuākea

Nihoa i ka moku manu.
Pukui (1983, 252)

Aia ma loko o ke kai o Papahānaumokuākea nā lāhulu kai he ‘ehiku kaukani a ‘oi. ‘O nā kohola me nā ‘āpapa o ia wahi kekahi hi‘ohi‘ona ko‘iko‘i. ‘O ke ko‘a ka mea ola mua loa i helu ‘ia i loko o ke Kumulipo. Ma Papahānaumokuākea, ua ‘oi aku i ka 4,500 mile kuea ka nui o nā kohola a me nā ‘āpapa ko‘a.

Ma Papahānaumokuākea e noho ai ‘elua meaola ‘ane halapohe: ka sila Hawai‘i (i kapa ‘ia he ‘īlioholoikauaua) a me ka honu. Eia kekahi, aia ke 90% o nā honu o Hawai‘i ma laila. Noho nā manu kai he ‘umikumamāhā miliona a ‘oi ma Papahānaumokuākea.


He kai ho‘omalu ‘o Papahānaumokuākea. He aha ho‘i ka pilikia e ho‘omalu ‘ia ai? ‘O kākou nō, ka lāhui kanaka.

Lawe nui kākou i nā i‘a mai ke kai mai. Hopu hewa ‘ia ka honu ma nā ‘upena. Ku‘i hewa ko kākou moku i ke koholā a me nā ‘ano i‘a like ‘ole. Ma ka ho‘omalu ‘ana i kekahi kai, ho‘ēmi ‘ia nā hana ho‘opilikia a kānaka.

‘A‘ole na‘e hiki i ia ‘ano ho‘omalu ‘ana ke ho‘omalu pau loa i nā hana ho‘opilikia a pau a kānaka. Ho‘ohana nui kākou i ka ‘ea, e la‘a me nā ‘eke ‘ea, nā pahu ‘ea, a ia mea ‘ea aku, ia mea ‘ea aku. Lilo nui ia ‘ea i ke kai. Ke hele ‘oe ma kahakai o O‘ahu, he ‘ike mai nō koe ou i nā hunahuna ‘ea e pae mai ana. Kuhi hewa nā manu kai i ia ‘ea he ‘ai na lākou, a ‘ai ‘ia nō. Ho‘iho‘i lākou i kā lākou “‘ai” i kā lākou po‘e manu keiki. Ho‘olualua‘i ‘ia ka mea‘ai i loko o ka waha o ke keiki, a pēlā e komo hewa ai ka ‘ea i ke kino o ka manu keiki. ‘A‘ole loa ia he ‘ai pono!

Ho‘ohana nui nō ho‘i kākou i ka ‘aila a me ka uila. Mai ia mau mea mai e puka ai ke karabona diokesaside. Ke puka nui nei ia karabona diokesaside i kēlā lā kēia lā, a ‘o ia kekahi kumu nui o ka mehana ‘ana mai o ka honua. Ke hehe‘e nei ka hau o nā ‘āina pa‘ahau, a ke pi‘i nei ke kai. Komo kekahi karabona diokesaside i loko o ke kai, a pēlā e nui a‘e nei ka ‘akika o ke kai. ‘O ka hopena, ua ‘oko‘a ke kaulike o nā kemikala o ke kai; ‘a‘ole paha kaulike. ‘A‘ole ho‘i paha maika‘i ka hopena o nā i‘a. ‘O ka ula, ka ‘ōpae, a me nā ‘ano i‘a like ‘ole a kākou e ‘ai ai, ‘a‘ole paha ola maika‘i, a pēia pū ka honu, ka nai‘a, ke koholā, a me ka manō. Inā ‘a‘ole ola maika‘i ia mau mea, a he ‘ai ia na kākou, pehea ho‘i kākou?

Pehea lā ho‘i nā i‘a e noho ana ma waho o ke kai ho‘omalu o Papahānaumokuākea? E aho loa paha e ho‘omalu ‘ia ka honua a puni.


He kiahoʻomanaʻo ʻo Papahānaumokuākea

Ma ka makahiki 2006, ua kapa ‘ia ka inoa o ia wahi ‘o Papahānaumokuākea Marine National Monument ma ke kauoha a ka Pelekikena o ‘Amelika. No laila, ua lilo ia wahi he kai ho‘omalu, ‘o ia ho‘i he wahi e ho‘omalu ‘ia ai nā i‘a like ‘ole, a i pāpā ‘ia ai ho‘i ka lawai‘a a me nā hana ‘ē a‘e e pilikia ai nā meaola kai. ‘O Papahānaumokuākea ke kai ho‘omalu nui loa o ka honua a puni.

Ua ho‘ohiki ‘ia ma ua kauoha ala a ka Pelekikena ke kuleana o ka ‘ōiwi Hawai‘i i ke kipa i nā wahi ma loko o Papahānaumokuākea. I kēia manawa, ‘o ka ‘ōiwi Hawai‘i wale nō ka po‘e i hiki ke lawai‘a a ‘ohi i nā lako ‘ē a‘e o laila.

Ma ka makahiki 2010, ua koho ‘ia ‘o Papahānaumokuākea he “World Heritage Site.” ‘O ka pōmaika‘i o ia koho ‘ia ‘ana, ua kūkala ‘ia a maopopo mai i ko ka honua a puni ē, he wahi ko‘iko‘i ‘o Papahānaumokuākea ma ka mo‘omeheu Hawai‘i, a he wahi la‘a nō ho‘i e mālama ‘ia e ka po‘e a pau. He wahi pana nō ‘o Papahānaumokuākea o ka honua a puni.


Ho‘omalu ‘ia ‘o Papahānaumokuākea na NOAA (National Oceanic and Atmospheric Administration), ka U.S. Fish & Wildlife Services, a me ka Moku‘āina ‘o Hawai‘i.