Pele— ‘Ōlelo No‘eau #1639Ka wahine ʻai honua.The earth-eating woman.
‘O wai ‘o Pele?
ʻO Pele nō paha ke akua wahine Hawaiʻi kaulana loa. ʻO ia ke ahi a me ka wela, ka uahi me ka māhu, ʻo ia nō ka wahine o ka lua. Na Pele ka hū a me ka huaʻi ʻana o ka pelemaka e nui aʻe ai ko kākou ʻāina. ʻO ke anilā a me nā manehu kūlohelohe i pili i ka lua pele, ʻo Pele nō hoʻi ia.
He aha ka hana a Pele?
Aia ma loko o nā moʻolelo a me nā mele ka ʻike no Pele—kāna hana a me kona kuleana—ʻo ia hoʻi ka hana ʻana i ka ʻāina hou. Ma kēia hana āna, uhi ʻo ia i ka ʻāina kahiko i ka pelemaka, e hoʻopau ana i nā meaulu ma laila. Pēlā ʻo ia e hoʻonui ai i ka ʻāina, he mana wāwahi a he mana haku hou nō hoʻi kona.
Ma muli o nā huaʻina pele mai ka makahiki 1983 a hiki i kēia wā, ua nui aʻe ka mokupuni ʻo Hawaiʻi ma ka 568 ʻeka.
No hea mai ‘o Pele?
ʻŌlelo ʻia, no Kahiki ʻo Pele, ua holo mai ʻo ia me kona ʻohana i Hawaiʻi. Ua kū nō ʻo ia ma nā mokupuni a pau o ka pae ʻāina, akā, ʻo Hawaiʻi ka mokupuni kūpono i home no Pele mā. Aia ma Halemaʻumaʻu, i ka lua ʻo Kīlauea kahi a Pele i noho ai. No ia kumu i kapa ʻia ai ʻo ia ʻo ka wahine o ka lua.
Ma hea e ‘ike ‘ia ai ‘o Pele?
Aia ʻo Kīlauea ma ka ihona o Maunaloa, ma kahi o ka palena ʻāina o Puna a me Kaʻū. Kapa ʻia ʻo Puna ʻo “ka ‘āina i ka houpo o Kāne” a ʻōlelo ʻia he ʻāina lua ʻole o ka nani me ka maikaʻi. He hoʻokaʻulua nā kahena pele i ka holomua o ko laila poʻe. “Lohiʻau Puna i ke akua wahine,” wahi a ko Puna, ʻo ia hoʻi, lohi ka hana a ka poʻe ma muli o ka pele.
Pehea e launa ai ke kanaka me Pele?
No kekahi mau ʻohana o Puna me Kaʻū, he kupuna ʻo Pele. Pēlā pū nā manehu kūlohelohe a me ke anilā i pili i ka lua pele, he ʻohana ia mau mea a pau no Pele, no laila he mau mea i mahalo a mālama ʻia e nā kānaka.
Ke hele ʻoe i Kīlauea e kipa ai iā Pele, e hoʻomanaʻo ʻoe i ke noi ma mua o ke komo ʻana aku i ko Pele ʻāina. He kūpono hoʻi ke lawe ʻia ka hoʻokupu. No kekahi poʻe, he mele oli a i ʻole he hula paha ka hoʻokupu. E hāʻawi ʻoe i ka hoʻokupu, a pule no ke ola lōʻihi o Pele, a laila, ua mākaukau ʻoe no ka nānā ʻana i kāna ahi kupanaha.
Mai hahaki ‘oe i ka ‘ōhelo o punia ‘oe i ka ua noe.
He ʻōlelo aʻoaʻo kēia, ʻaʻole e hana hewa. He kapu hoʻi ka ʻako ʻana i ka hua ʻōhelo ke piʻi i ka lua pele. Ke hana ʻoe pēlā, e puni ana ʻoe i ka noe me ka ʻohu a e nalowale ana ke ala e hiki aku ai. E ʻako i ka ʻōhelo ma ka lua a hāʻawi mua iā Pele. Pau, hiki ke ʻako i ka ʻōhelo ke hoʻi ʻoe.
(ʻŌlelo Noʻeau #2044)
Pehea kona nānā ‘ana?
Ua maopopo iā ʻoe kekahi mau kino o Pele, akā, ua hiki pū iā ia ke hoʻololi i kona nānā ʻana. I kekahi manawa, he wahine uʻi ʻo ia, a i ʻole he luahine ʻo ia. He pōpō ahi ma ke kuahiwi kekahi kino. A, i kekahi manawa, ʻike ʻia ʻo Pele ma ka moe ʻuhane, he wahine uʻi ʻōpio e komo ana i ka lole keʻokeʻo.
Pehea e launa ai ‘o Pele me nā akua ‘ē a‘e?
Nui nā moʻolelo no Pele, no kona moʻokūʻauhau a me kona ʻohana. Loaʻa nō hoʻi he mau moʻolelo no kāna mau hana kū i ke āiwaiwa.
No ʻAilāʻau
ʻO ʻAilāʻau ke akua o ke ahi lua pele ma mua o ka hiki ʻana mai o Pele. Ua noho ʻo ia i Puna, ma kahi hoʻokahi a Pele e noho nei. Ma hope o ko Pele noho ʻana mai ma Kīlauea mā, ua nalowale aʻela ʻo ʻAilāʻau. ʻAʻohe moʻolelo o ko lāua kaua ʻana, ʻaʻohe hoʻi moʻolelo e wehewehe ana i ka hopena o ʻAilāʻau. Maliʻa, ua holo ʻo ia i Kahiki e pani no Pele ma laila.
No ka huakaʻi a Hiʻiaka
Hoʻouna ʻo Pele i kona kaikaina, iā Hiʻiaka, i ka huakaʻi i Kauaʻi e kiʻi ai iā Lohiʻau, ka ipo a Pele. Ma ia huakaʻi weliweli a mamao, ʻike ʻo Hiʻiaka i kona mana akua, ʻo ia ka mea nāna e hoʻōla i ka ʻāina. Hana ʻo Pele i ka ʻāina hou, a hahai o Hiʻiaka ma hope me ka hoʻoulu i nā meaulu.
No kona makua kāne ʻo Kānehoalani
Aia ma kekahi moʻokūʻauhau no Pele, ʻo Kānehoalani, ʻo ka lā hoʻi, ʻo ia ko Pele makua kāne. ʻO ka pili o lāua, ʻo ia hoʻi he manehu ola lāua, ʻo Kānehoalani ka wela a me ka māʻamaʻama e ola ai ko ka honua, a ʻo Pele hoʻi ke ahi a me ka wela o loko o ka honua e hana ana i ka ʻāina hou.
Ma hea kekahi ‘ike hou aku no Pele?
Mālama ʻia nā moʻolelo no Pele ma ka hoʻopaʻa naʻau a me ka haʻi waha, a nui hoʻi nā moʻolelo i kākau ʻia a paʻi ʻia i loko o nā nūpepa kahiko. Aia ma ia mau moʻolelo ka ʻike no Pele a me kona ʻohana. Aia he ʻumi a ʻoi mana moʻolelo no Pele a me Hiʻiaka. Pili kekahi moʻolelo iā Pele a me Kamapuaʻa a me ko lāua hakakā ʻana. Loaʻa nō hoʻi ma loko o nā mele nā moʻolelo o nā huakaʻi neʻekau o Pele mā, a me ka paio ʻana o Pele me kona kaikuaʻana ʻo Nāmakaokahaʻi.
He mau ‘ōlelo no‘eau no Pele
Akua lehe ʻoi (ʻŌlelo Noʻeau #102)
He ʻōlelo no Pele, ke akua wahine ʻai i ka pōhaku me nā kumulāʻau.
Ka pali kapu o Kamohoaliʻi (ʻŌlelo Noʻeau #1530)
Aia ia pali ma Kīlauea, a ua kapu no Kamohoaliʻi, ke kaikunāne o Pele. ʻAʻole i pā iki ia pali i ka uahi. Ua pua pololei aʻe i luna ka uahi no ka mahalo a hōʻihi o Pele i kona kaikunāne aloha.
Ka wahine ʻai lāʻau o Puna (ʻŌlelo Noʻeau #1640)
He ʻōlelo no Pele.
Ka wai huna a ka pāoʻo (ʻŌlelo Noʻeau #1653)
ʻO ia ka inoa o kekahi kiʻowai ma kahi kokoke i ka lua ʻo Kīlauea. Ua ʻike nā kāhuna i ia wahi, ma laila lākou i kiʻi ai i ka wai no ka ʻawa i mōhai no Pele. He pāoʻo kupua ke kiaʻi o ia wai. Ua wāwahi ʻia ia kiʻowai ma ke kūkulu ʻana i alanui.
Kua ‘ā kānāwai (ʻŌlelo Noʻeau #1757)
He ʻōlelo ia no ke kapu loa o ke kua o Pele. ʻO ka poʻe ʻaʻe i ke kapu, he make ka hoʻopaʻi. ʻŌlelo ʻia, ke kau ka lūʻau ma ke kua o Pele, e moʻa koke ana i ka wela loa.
Kīkē ka ʻalā, uē ka māmane. (ʻŌlelo Noʻeau #1797)
He ʻōlelo kēia na Hiʻiaka, iā ia e nānā ana i ko Pele pepehi ʻana iā Lohiʻau. He ʻōlelo kēia na nā ʻohana a ʻelua mea e paio ana.
Makaʻu ka hana hewa i ka uka o Puna. (ʻŌlelo Noʻeau #2100)
Ke hana hewa ʻoe ma Puna, na Pele ʻoe e hoʻopaʻi.
Pau Pele, pau manō. (ʻŌlelo Noʻeau #2617)
He ʻōlelo hoʻohiki. Ua manaʻo ʻia inā ʻaʻole i kō ka ʻōlelo hoʻohiki, e make ana ka mea nāna i ʻōlelo pēlā.
