Loina— ʻŌlelo Noʻeau #1768Ke momole nei no ka mole o ʻĪ.The ʻĪ chiefs still adhere to their taproots.The descendants of ʻĪ hold fast.
E walaʻau kākou no ka . . . loina!
Pehea kēia: Eia mai kou mau mākua, ‘akahi a ho‘i mai i ka hale mai ka haukapila mai. Ke ho‘iho‘i ‘ia mai nei kahi kaikamahine hou. Ua wahī ‘ia a mehana, a palekana ho‘i. No‘ono‘o ihola ‘oe penei, ‘o kēia wahi keiki ka nani loa o ka honua nei a puni. Eia na‘e, i ke kipa ‘ana mai o ka ‘ohana, kapa mai kekahi he pupuka wale nō. Kāhūhū! Pi‘i paha ka ‘ena, ka huhū ho‘i, i ka ho‘ohalahala i kahi kamali‘i hou, ‘eā?
E mālie mai nō ho‘i ‘oe. Me ke aloha wale nō i ho‘opuka ‘ia ai. Kapa aku ka po‘e Hawai‘i i nā kamali‘i he pupuka no ka mālama ‘ana i ia pēpē. ‘A‘ohe makemake i ka lili o kekahi kanaka a ‘uhane paha no ka nui o ka ‘ōlelo ho‘omaika‘i e pili ana i ia kamali‘i. No laila, ho‘ohuli ‘ia ia ‘ano kanaka ma ke kapa ‘ana he pupuka. He hana ma‘amau kēia a ka po‘e Hawai‘i mai ka wā kahiko loa. He la‘ana kēia o ka loina.
‘O nā loina nā lula kuluma e alaka‘i ana i ka lawena a me nā hana a kekahi lāhui a me ko lākou mo‘omeheu. ‘O ia loina kekahi o nā mea e kūkahi ai ia mo‘omeheu, i mea ho‘i e ‘oko‘a ai me ka mo‘omeheu o ha‘i. I kekahi manawa, like ka lawena o kekahi mau po‘e, ‘oko‘a na‘e ka loina e hana ai nā kānaka me kēlā. E la‘a ho‘i me ka hemo ‘ana o nā kāma‘a ma mua o ke komo ‘ana aku i loko o hale. Laha ka mana‘o no ko ‘Āsia ia hana, eia na‘e, he hana ma‘amau ia a ka po‘e Hawai‘i mai ka wā kahiko mai.
He aha Ia mea ʻo ka loina?
Ma kahi o ka wehewehe ‘ana i ia mea he loina, e nānā paha kākou i nā la‘ana o ka loina i mōakāka ka mana‘o a me ka waiwai o ka loina. Eia mai kahi loina: ‘a‘ohe lei o ka wahine laulau i ka lei pa‘a i ‘ole e lei ka pēpē i ka piko a pilikia ka ‘ā‘ī. Eia hou: ‘a‘ole lawe ‘ia nā mai‘a i ka lawai‘a i ‘ole e pakalaki. Eia hou: ‘a‘ohe komo o kekahi mau ‘ohana o Ka‘ū i ka ‘ula‘ula ma kahakai a me ka lawai‘a. Ua kapu ia waiho‘olu‘u na Kamohoali‘i, a pilikia paha ke komo i ka ‘ula‘ula i ia ‘ano hana. Eia hou: ‘a‘ohe noho, ‘a‘ohe kū i ka ‘īpuka o ka hale ‘oiai he ālai i ke komo a puka ‘ana o nā ‘aumākua. A, he nui loa hou aku nō.
Ma loko nō o ke kūpa‘a o ia mau loina i nā mana‘o a me ka waiwai o ko kākou mo‘omeheu, kuhi hewa ‘ia mai paha ma ke ‘ano he ho‘omanamana. Laha loa nō ka ho‘ohalahala ‘ana i nā mana‘o kū ‘ole i ka ma‘amau. Kuhi hewa ‘ia he na‘aupō, he maopopo ‘ole, he puni wale nō. Eia nō na‘e, e nānā i ka mōhala o ia mau loina. Kūkulu ‘ia ma luna o nā hana a me nā mana‘o e pono ai ka po‘e Hawai‘i o kēia mau mokupuni no nā hanauna he nui wale. ‘O ia ho‘i, ‘a‘ohe ho‘omanamana, ‘a‘ohe na‘aupō o ka loina. He pono.
He pili ‘uhane ko ka hapa nui o nā loina, eia na‘e, he pili kekahi i nā hana. E la‘a ho‘i me ka huli kua ‘ana i ke kai. ‘Oiai ua pili ia loina i ka hō‘ihi (o ka huli kua ‘ole i kekahi kanaka), he ho‘ōia i ke kia o kou no‘ono‘o i ke kai i ‘ole e pō‘ino.
Ma ke kilo ‘ana i nā loina e maopopo ai i nā waiwai a me ke kuana‘ike o kekahi mo‘omeheu. He mea nui loa ka ‘ōlelo i nā Kānaka Hawai‘i. He mana ko ka ‘ōlelo. No laila, pili kekahi mau loina i nā hua‘ōlelo nona kekahi mau mana‘o e haunaele ana paha kāu hana. Eia mai kekahi: ‘a‘ohe ho‘olālā i kekahi hana ko‘iko‘i i nā pō mahina ‘o ‘Ole. Inā ho‘olālā i ia mau pō, ‘o ka ‘ole wale nō ka hua o ka hana. Eia hou: maka‘ala maika‘i nā haku mele i nā hua‘ōlelo o ke mele. Inā hemahema ka ‘ōlelo, e pō‘ino paha nā kānaka o ke mele.
He loina ko ka hapa nui o nā hana a ka po‘e Hawai‘i. He mea nui loa nā lula pili ‘uhane a me nā lula pili i ka hana i mea e holo pono ai nā hana me ka palekana. E la‘a ho‘i me ka ‘ai. Nui nā loina i pili i ka mālama i ka mea‘ai a me ka ‘ai ‘ana. Eia mai kekahi: ke hāmama ka ‘umeke poi, ‘a‘ohe kūkākūkā i nā mea ko‘iko‘i, ‘a‘ohe hakakā. ‘A‘ohe ‘olu‘olu ‘o Hāloa i ia hana, a no kona kino mai ke kalo i ku‘i ‘ia ai ia poi. Pēlā i lilo ai ka wā ‘ai he wā e mālama ai i ka ‘ohana, he wā ho‘i e mahalo ai kekahi i kekahi. Eia hou: he kakana ke kahi ‘ana i ka ‘umeke poi i ka wā e ‘ai ana ke hoa kipa. ‘O ia ka hana ke pau ka ‘ai, ke ho‘iho‘i ‘ia ka ‘umeke poi. He hō‘ailona kēlā o kou makemake i ka ho‘opau o ia hoa i ka ‘ai. Pēlā e mālama ‘ia ai ka na‘au kūpono a me ka ho‘okipa pono ‘ana. Pēlā ho‘i e mālama ‘ia ai ka pilina o ka ‘ohana a me ke kaiaulu.
Pehea i loli ai nā loina mai ka wā kahiko mai?
E like ho‘i me nā lula kuluma mai nā ‘ano wahi like ‘ole o ka honua, mālama ‘ia ka hana, poina ‘ia na‘e ke kumu a me ka mana‘o o ia hana. Ma waena o ka po‘e Hawai‘i a me ka po‘e ‘ē a‘e, ua laha nō ka loina no ka lawe ‘ole ‘ana i ka pua‘a ma ka pali ‘o Nu‘uanu. ‘A‘ole na‘e mōakāka ke kumu o ka lawe ‘ole. Wahi a kekahi, he kono i nā ‘uhane pōloli. Wahi a kekahi, e ukiuki paha ‘o Kamapua‘a i ka lawe ‘ana i kona kinolau i Ko‘olau. Wahi a kekahi, e huhū ana ‘o Pele i ka lawe ‘ana i ke kinolau o kāna ipo ma mua, ‘o Kamapua‘a ho‘i, i kona ‘ao‘ao o ka mokupuni.
I kekahi manawa, pa‘a kekahi hapa o ka loina, ‘oko‘a na‘e ke ‘ano o ka mālama ‘ia ‘ana. Wahi a kānaka, lohe nā i‘a i kāu ‘ōlelo, no laila, ‘a‘ole ho‘opuka no ka hele i ka lawai‘a. E lohe ‘ia ana paha e nā i‘a, a pakele wale aku. I ka wā kahiko, ho‘opuka ka po‘e penei, “E ho‘ōia i ka ulu o ke kō.” I mea kēlā e maopopo ‘ole ai nā i‘a no ka iho ‘ana i kai. I kēia wā, ho‘opuka ka po‘e penei, “E holoholo ana.” ‘O ka ‘ōlelo hea ka maika‘i? Lohe ‘ia nā mo‘olelo no nā i‘a nui loa o ka wā ma mua. ‘Oi loa aku ho‘i ma mua o nā i‘a o kēia wā. Inā pēlā, aia paha ka mana i ka ‘ōlelo o ka wā ma mua, ‘eā? He nīnau maika‘i loa nō.
He mea nui ka mālama i ka loina
E ho‘ohenehene ‘ia paha kākou no ka mālama i nā hana ‘oko‘a, ‘a‘ole ho‘i ‘o ka “ma‘amau.” He mea nui nō na‘e ka mālama ‘ana i ko kākou loina—‘o ia ho‘i kekahi o nā momi nani o ko kākou ‘ano. Inā like ka lawena a me ka mana‘o o ka po‘e Hawai‘i me nā kānaka ‘ē a‘e a pau, ua nele paha kekahi mea ko‘iko‘i loa, ‘eā? ‘A‘ole ‘o ka mālama loina ka noho pa‘a ‘ana i ka wā kahiko. Li‘uli‘u wale ka ulu a me ka loli o ka mo‘omeheu, ka mana‘o, a me nā loina. He loli a he ola i nā pō‘aiapili hou o kēia wā e kū nei. Aia na‘e ke ola i ko kākou mālama ‘ana i ka mana‘o o ia mau loina. Pēlā nō e kūpa‘a ai ia mau loina, pēlā nō ho‘i kākou e kūpa‘a ai ma ko kākou ‘ano maoli—he Hawai‘i.
