Kāhuna
Ko ke akua haʻi ʻāmio.
The gods reveal through narrow channels.
The gods reveal to the priests, and the priests declare it to the people.
— ʻŌlelo Noʻeau #1818

Ua mākaukau paha ‘oe ma kekahi hana kiko‘ī? ‘O ka ‘aukai paha, ‘o ke ku‘i ‘ai paha, ‘o ka ho‘opa‘a ‘epekema paha? Ke komo nui lō‘ihi ma kekahi hana a mākaukau loa, e lilo auane‘i paha ‘oe he loea ma ia hana. Inā he loea, mahalo nui ‘ia paha kāu hana. Uku ‘ia nō ho‘i paha ‘oe no ia hana. Hele paha ‘oe a kaulana loa. ‘O ka po‘e loea ma kā lākou hana, kapa ‘ia ka inoa he kahuna.

Nā ʻano kāhuna like ʻole

‘O ke kahua ma mua, ma hope ke kūkulu.
E ho‘opa‘a nui i ka ‘ike, a laila e ho‘oma‘ama‘a ai.
(‘Ōlelo No‘eau #2459)

Ua loa‘a nā ‘ano kāhuna like ‘ole i mākaukau loa ma nā ‘ano ‘oihana like ‘ole. He loea kekahi ma ke a‘o pili ‘uhane. He loea kekahi ma ka wānana i nā mea e hiki mai ana. A he nui hou aku nā ‘ano. He mea nui ho‘i nā kāhuna i nā ali‘i ma ke ‘ano he a‘oa‘o. Ua kōkua ia a‘oa‘o ma ka ho‘oholo ‘ana i nā hana e pono ai ka ‘āina a me ke kanaka. E la‘a ho‘i me kēia, ma mua o ke kaua ‘ana, e hō‘oia ke ali‘i i nā kāhuna i ka pono a me ka hewa paha o ke kaua. Inā he ‘ae mai ke kahuna, i ka ‘ao‘ao ana o ke ali‘i ‘o ke akua. Na nā kāhuna i mālama pono i ke akua a me nā loina kūpono e pili pū ana. Pēlā i mālama ‘ia ai ka pilina ma waena o nā ali‘i a me nā akua.

Kōkua nā kāhuna i ka ho‘onui ‘ana i ka mana o ke ali‘i a me ka mana o ka ‘āina. Ola ka po‘e a pau i ka ‘āina momona i noho mana ‘ia e ke ali‘i maika‘i. No laila, he kuleana nui ko nā kāhuna. 

Nui hou aku nā ‘ano kāhuna like ‘ole. ‘O ke kuhikuhi pu‘uone ka loea ma ke koho ‘ana i ka ‘āina kūpono no nā heiau a me nā hale. ‘O ke kahuna lā‘au lapa‘au ka loea ma ka ho‘ōla ‘ana i ka ma‘i ma o ka lā‘au.

Eia hou kekahi mau ‘ano kāhuna: 

kahuna pulehe a‘oa‘o pili ‘uhane
kāulahe wānana
kilokilo lanihe nānā a wehewehe i nā hō‘ailona o ka lani
kilo ‘ōpuahe nānā a wehewehe i nā hō‘ailona o nā ao
kilo hōkūhe nānā a wehewehe i nā hō‘ailona o nā hōkū
kilo honuahe nānā a wehewehe i nā hō‘ailona o ka honua
‘ōlohe huli honuahe loea i ke ‘ano o ka honua
kuhikuhi pu‘uonehe loea i ke koho ‘ana i ka ‘āina no nā heiau a me nā hale
‘ōlohe ku‘ialuahe loea i ka lua
kahuna Lonomakaihehe loea i ka pahu ihe
kahuna ‘anā‘anāhe loea i ka ‘anā‘anā

 

‘O ka pule ke kahua no nā kāhuna a pau. He mea ma‘amau ka pule i ke kaiapili Hawai‘i. Ua pule nā kāhuna me ka mālama pū i nā loina pono. E like ho‘i me ka nui o nā ‘ano kāhuna like ‘ole, pēlā ka nui o nā ‘ano pule like ‘ole. He pule no ke ola, no nā hale hou, no ke kanu, no ke kūkulu, no ke kālai wa‘a, a me nā māhele hana o kēlā lā kēia lā.

Noi‘i noelo

Wae ‘ia nā kāhuna pule ma ko lākou akua. E la‘a ho‘i me kēia, ‘o ka Mo‘o Lono nā kāhuna i mālama iā Lono. No lākou ke kuleana ‘o ka ho‘ōla a me ka ‘ohi ‘ana i nā meaulu, a me kekahi mau kuleana hou aku. ‘O ka Mo‘o Kū nā kāhuna i mālama iā Kū. No lākou ke kuleana ‘o ka mahi ‘ana i nā meaulu, ke kīpapa ‘ana i nā heiau, a me kekahi mau kuleana hou aku nō.

 

 


‘Ike nō i ka lā o ka ‘ike;
mana nō i ka lā o ka mana.

 (‘Ōlelo No‘eau #1212)

He mana ko ka po‘e a pau. ‘Elua ‘ano o ka mana—he mana i hānau ‘ia ai ke kanaka a he mana e ho‘onui ‘ia ma ka noho ‘ana. Hiki ke ho‘onui ‘ia ka mana, hiki pū ke ho‘ēmi ‘ia iho. 


Ke kūlana o nā kāhuna i ke au hou

Ua loli loa ke kūlana o nā kāhuna i ka hiki ‘ana mai o ka po‘e no ka ‘āina ‘ē. Ua halihali mai ia po‘e malihini i nā ma‘i hou a me ke akua hou, nāna paha e ho‘ōla i ia mau ma‘i. Me ka ho‘omana hou i hiki mai ai nā a‘oa‘o hou a me nā loea hou. Ua ho‘oku‘u a pani ‘ia ho‘i nā akua, nā kāhuna pule, a me nā loina pili ‘uhane. Ua wāwahi ‘ia nā heiau.

I ka makahiki 1845, ua kapa ‘ia nā kauka a me nā kauka niho he mau kāhuna. ‘Olu‘olu ka po‘e i ia ‘ano ‘oihana ‘oiai ua ma‘a i ka hele i nā kāhuna lā‘au lapa‘au. I ka makahiki 1868, ua ho‘oholo ‘ia ke kānāwai e ho‘okumu ‘ia ana kahi Papa Ola Hawai‘i. Na ia papa i ‘āpono i nā laikini o nā kāhuna. Ua koi ‘ia ka palapala ‘ana i ka lā‘au i lapa‘au ai, a me ka mālama ‘ana i nā ki‘ina hana hou. He mau ki‘ina hana ho‘i i kū‘ē i ke a‘o kahiko a i kū‘ē nō paha i ka mana‘o ku‘una.

I kēia wā, ke ho‘oikaika aku nei nā ‘Ōiwi i ke ‘ano pili ‘uhane o ka wā kahiko. Ke mele ‘ia nei nā mele o nā kūpuna. Ke pule ‘ia nei nā pule kahiko. Ke mālama ‘ia nei nā heiau. Ke haku nei nā ‘Ōiwi i nā mele hou a me nā pule hou. Ke ho‘okumu ‘ia nei nā wahi hou e ho‘omana ai. Ke ho‘āla ‘ia nei nā hana ku‘una e la‘a ho‘i me ka lā‘au lapa‘au. Ke ho‘okumu hou ‘ia nei nā mo‘o kāhuna. E like me ka ulu ‘ana o ka ‘ike mo‘omeheu, pēlā ka hanohano o ke kahuna i kēia mau lā.