Kāhuna— ʻŌlelo Noʻeau #1818Ko ke akua haʻi ʻāmio.The gods reveal through narrow channels.The gods reveal to the priests, and the priests declare it to the people.
Ua mākaukau paha ‘oe ma kekahi hana kiko‘ī? ‘O ka ‘aukai paha, ‘o ke ku‘i ‘ai paha, ‘o ka ho‘opa‘a ‘epekema paha? Ke komo nui lō‘ihi ma kekahi hana a mākaukau loa, e lilo auane‘i paha ‘oe he loea ma ia hana. Inā he loea, mahalo nui ‘ia paha kāu hana. Uku ‘ia nō ho‘i paha ‘oe no ia hana. Hele paha ‘oe a kaulana loa. ‘O ka po‘e loea ma kā lākou hana, kapa ‘ia ka inoa he kahuna.
Nā ʻano kāhuna like ʻole
‘O ke kahua ma mua, ma hope ke kūkulu.
E ho‘opa‘a nui i ka ‘ike, a laila e ho‘oma‘ama‘a ai.
(‘Ōlelo No‘eau #2459)
Ua loa‘a nā ‘ano kāhuna like ‘ole i mākaukau loa ma nā ‘ano ‘oihana like ‘ole. He loea kekahi ma ke a‘o pili ‘uhane. He loea kekahi ma ka wānana i nā mea e hiki mai ana. A he nui hou aku nā ‘ano. He mea nui ho‘i nā kāhuna i nā ali‘i ma ke ‘ano he a‘oa‘o. Ua kōkua ia a‘oa‘o ma ka ho‘oholo ‘ana i nā hana e pono ai ka ‘āina a me ke kanaka. E la‘a ho‘i me kēia, ma mua o ke kaua ‘ana, e hō‘oia ke ali‘i i nā kāhuna i ka pono a me ka hewa paha o ke kaua. Inā he ‘ae mai ke kahuna, i ka ‘ao‘ao ana o ke ali‘i ‘o ke akua. Na nā kāhuna i mālama pono i ke akua a me nā loina kūpono e pili pū ana. Pēlā i mālama ‘ia ai ka pilina ma waena o nā ali‘i a me nā akua.
Kōkua nā kāhuna i ka ho‘onui ‘ana i ka mana o ke ali‘i a me ka mana o ka ‘āina. Ola ka po‘e a pau i ka ‘āina momona i noho mana ‘ia e ke ali‘i maika‘i. No laila, he kuleana nui ko nā kāhuna.
Nui hou aku nā ‘ano kāhuna like ‘ole. ‘O ke kuhikuhi pu‘uone ka loea ma ke koho ‘ana i ka ‘āina kūpono no nā heiau a me nā hale. ‘O ke kahuna lā‘au lapa‘au ka loea ma ka ho‘ōla ‘ana i ka ma‘i ma o ka lā‘au.
Eia hou kekahi mau ‘ano kāhuna:
kahuna pule | he a‘oa‘o pili ‘uhane |
kāula | he wānana |
kilokilo lani | he nānā a wehewehe i nā hō‘ailona o ka lani |
kilo ‘ōpua | he nānā a wehewehe i nā hō‘ailona o nā ao |
kilo hōkū | he nānā a wehewehe i nā hō‘ailona o nā hōkū |
kilo honua | he nānā a wehewehe i nā hō‘ailona o ka honua |
‘ōlohe huli honua | he loea i ke ‘ano o ka honua |
kuhikuhi pu‘uone | he loea i ke koho ‘ana i ka ‘āina no nā heiau a me nā hale |
‘ōlohe ku‘ialua | he loea i ka lua |
kahuna Lonomakaihe | he loea i ka pahu ihe |
kahuna ‘anā‘anā | he loea i ka ‘anā‘anā |
‘O ka pule ke kahua no nā kāhuna a pau. He mea ma‘amau ka pule i ke kaiapili Hawai‘i. Ua pule nā kāhuna me ka mālama pū i nā loina pono. E like ho‘i me ka nui o nā ‘ano kāhuna like ‘ole, pēlā ka nui o nā ‘ano pule like ‘ole. He pule no ke ola, no nā hale hou, no ke kanu, no ke kūkulu, no ke kālai wa‘a, a me nā māhele hana o kēlā lā kēia lā.
Noi‘i noelo
Wae ‘ia nā kāhuna pule ma ko lākou akua. E la‘a ho‘i me kēia, ‘o ka Mo‘o Lono nā kāhuna i mālama iā Lono. No lākou ke kuleana ‘o ka ho‘ōla a me ka ‘ohi ‘ana i nā meaulu, a me kekahi mau kuleana hou aku. ‘O ka Mo‘o Kū nā kāhuna i mālama iā Kū. No lākou ke kuleana ‘o ka mahi ‘ana i nā meaulu, ke kīpapa ‘ana i nā heiau, a me kekahi mau kuleana hou aku nō.
‘Ike nō i ka lā o ka ‘ike;
mana nō i ka lā o ka mana.
(‘Ōlelo No‘eau #1212)
He mana ko ka po‘e a pau. ‘Elua ‘ano o ka mana—he mana i hānau ‘ia ai ke kanaka a he mana e ho‘onui ‘ia ma ka noho ‘ana. Hiki ke ho‘onui ‘ia ka mana, hiki pū ke ho‘ēmi ‘ia iho.
Ke kūlana o nā kāhuna i ke au hou
Ua loli loa ke kūlana o nā kāhuna i ka hiki ‘ana mai o ka po‘e no ka ‘āina ‘ē. Ua halihali mai ia po‘e malihini i nā ma‘i hou a me ke akua hou, nāna paha e ho‘ōla i ia mau ma‘i. Me ka ho‘omana hou i hiki mai ai nā a‘oa‘o hou a me nā loea hou. Ua ho‘oku‘u a pani ‘ia ho‘i nā akua, nā kāhuna pule, a me nā loina pili ‘uhane. Ua wāwahi ‘ia nā heiau.
I ka makahiki 1845, ua kapa ‘ia nā kauka a me nā kauka niho he mau kāhuna. ‘Olu‘olu ka po‘e i ia ‘ano ‘oihana ‘oiai ua ma‘a i ka hele i nā kāhuna lā‘au lapa‘au. I ka makahiki 1868, ua ho‘oholo ‘ia ke kānāwai e ho‘okumu ‘ia ana kahi Papa Ola Hawai‘i. Na ia papa i ‘āpono i nā laikini o nā kāhuna. Ua koi ‘ia ka palapala ‘ana i ka lā‘au i lapa‘au ai, a me ka mālama ‘ana i nā ki‘ina hana hou. He mau ki‘ina hana ho‘i i kū‘ē i ke a‘o kahiko a i kū‘ē nō paha i ka mana‘o ku‘una.
I kēia wā, ke ho‘oikaika aku nei nā ‘Ōiwi i ke ‘ano pili ‘uhane o ka wā kahiko. Ke mele ‘ia nei nā mele o nā kūpuna. Ke pule ‘ia nei nā pule kahiko. Ke mālama ‘ia nei nā heiau. Ke haku nei nā ‘Ōiwi i nā mele hou a me nā pule hou. Ke ho‘okumu ‘ia nei nā wahi hou e ho‘omana ai. Ke ho‘āla ‘ia nei nā hana ku‘una e la‘a ho‘i me ka lā‘au lapa‘au. Ke ho‘okumu hou ‘ia nei nā mo‘o kāhuna. E like me ka ulu ‘ana o ka ‘ike mo‘omeheu, pēlā ka hanohano o ke kahuna i kēia mau lā.