Kumukahi

He aha ke ʻano o ka ʻai a ko kākou kūpuna?

Ua mahi ko kākou kūpuna i nā mea kanu a me nā holoholona. Ua ho‘oulu i nā ‘ano ‘ai like ‘ole. Ua lawai‘a i ka i‘a a ‘ohi i ka limu o ke kai. Li‘ili‘i wale nō ka ‘ai i ka moa a me ka pua‘a. Ua kapu na ke ali‘i. Ua ‘ai i nā lau ‘ai ‘ōma‘oma‘o i nā lā pākahi a pau.

‘O ke kalo ka mea kanu ko‘iko‘i loa. Ua ku‘i ‘ia i ka poi. ‘O ke kalo ka hiapo o ko kākou ‘ohana. He nui ka hō‘ihi aku me ka mālama pū.

Mau nō ka ho‘oulu a me ka ‘ai o nā ‘ohana i ke kalo. Pēia pū ho‘i ka ‘uala, ka ‘ulu, a me ka uhi. ‘Ai ho‘i kākou i nā lau‘ai. ‘Ai i ka limu, ka lū‘au, a me ka palula.

Ho‘oulu ‘ia ho‘i nā ‘ano mea kanu like ‘ole. ‘A‘ole he ‘ai o ka wā kahiko. Mau nō na‘e ka pono no ke kino. E la‘a ho‘i me ka lekuke, a me kekahi mau ‘ano kāpiki: ‘o ka bok choy ‘oe, ‘o ke kale ‘oe, a ‘o ka chard ‘oe. He piha nō i nā wikamina!

Pehea e hoʻoulu ai i ka ʻai pono no ka ʻohana?

Ke ho‘oulu nei nā ‘ohana a me nā kaiaulu i ka ‘ai pono. Mālama ‘ia ka mahi ‘ai pono. No ka wā kahiko kekahi o nā ki‘ina hana. I kēia wā, kaulana ka mahi ‘ai me ke kemikala ‘ole. He ki‘ina hana pilikia ‘ole. ‘A‘ohe ho‘opilikia i ka ‘āina. ‘A‘ohe ho‘i pilikia i ka po‘e e noho ana a e hana ana ma ka ‘āina.

Eia kekahi ki‘ina hana ho‘opulu. Kau ‘ia ka pulu niu a puni ka mea kanu. Omōmo nā ‘a‘a o ka pulu niu i ka ua a piha i ka wai. Kohu ‘ūpī. Pa‘a ka wai i ka pulu niu, a ku‘u mālie mai.

‘A‘ohe kāki o ia ki‘ina hana. ‘A‘ohe kūkulu o ka mahi ‘ai i nā paipū pīpi‘i no ka ho‘opulu i ka mea kanu. He ki‘ina hana kahiko, a he akamai ho‘i. Ho‘ohana ka mahi ‘ai i ka hua o ka ‘āina.

Eia kekahi ki‘ina hana hānai mea kanu. ‘O ke kīpulu ka mea‘ai o ka mea kanu. He limu a he pauka i‘a ko kekahi kīpulu kemikala ‘ole. Ho‘ohuihui ‘ia ka limu a me ka pauka i‘a me ka lepo. Hele a momona ka lepo. Ulu nui a‘e ka mea kanu ma ka lepo momona. Ulu a‘e a nui ikaika.

Ma ka ho‘oulu i kā kākou ‘ai pono‘ī iho nō, e ho‘iho‘i aku i ko kākou mana i ka ‘āina a me nā wahi o nā ‘ohana. He ho‘oikaika i ke kino, i ka mana‘o, i ka ‘uhane nō ho‘i.

He aha nā moʻokiʻina o ka wā ʻai?

A‘o kākou no ka mea‘ai ma ka wā ‘ai. Nānā ‘ia ka ‘ai a ka ‘ohana. Nānā ‘ia ka mea a ka ‘ohana e ‘ai ai. A‘o ‘ia nā mo‘oki‘ina o ka mea‘ai. A‘o ‘ia ka nui kūpono e ‘ai ai. Pehea ka nui o ka ‘ai e ola pono ai ko‘u kino? A‘o pū ‘ia nō ho‘i ka lawe ‘ana i lawa kūpono me ka ‘ole o ka ‘uha‘uha.

‘O ka pule kekahi mo‘oki‘ina. Pule kekahi mau ‘ohana ma luna o ka mea‘ai. He makana ka mea‘ai mai ke akua mai. No laila kākou e mahalo ai. Eia kekahi pule e mālama ‘ia ma mua o ka ‘ai ma ka Pūnana Leo a me kekahi mau wahi:

Pule ‘Ai na Pila Wilson lāua ‘o Larry Kimura
I ola nō ke kino                                  
I ka mā‘ona o ka ‘ōpū                        
I mā‘ona nō ka ‘ōpū                           
I ke aloha o nā kūpuna (mākua)         
E pū pa‘akai kākou me ka mahalo      
Ua loa‘a ho‘i iā kākou ka ‘ai              
A me ke aloha                                     
Mahalo                                               

Nui nā akua Hawai‘i, a nui ho‘i ko lākou kinolau. ‘O kekahi kinolau ho‘i ka mea‘ai a kākou. Ma ka ‘ai ‘ana i ia mea‘ai kākou e pili hou aku ai i ia akua. Ma ka ‘ai ‘ana i ia ‘ano mea‘ai pono e hānai ‘ia mai ai a ola. Ma lalo iho e waiho nei kahi pakuhi e hō‘ike ana i kekahi kinolau o kekahi mau akua Hawai‘i.

.

Pehea e hoʻokāʻoi aʻe ai i ka ʻai pono?

He wā ho‘olaule‘a nā pā‘ina no ka lā hānau a me ka puka kula. Hānai pinepine ‘ia ka ‘ai o ko kākou kūpuna o ka wā kahiko.

E a‘o i ka ha‘awina o nā kūpuna. No ka mea‘ai mai ka ikehu e mahi ai i ka ‘āina, e lawai‘a ai i ke kai. E mālama kākou i ia mau mo‘oki‘ina. E ‘ai pono. E ola!

E ho‘ā‘o i nēia mau lekapī maika‘i nōhie me kou ‘ohana! No loko mai o ka puke ‘o “E Ola Pono: A Native Hawaiian Health Curriculum for Middle School Students” o nā kula ‘o Kamehameha.

Saleta Limu
He saleta nōhie kēia i pa‘a ‘ole ai ke ana ‘ana. Nāu nō e koho a ho‘ohuihui i nā mea‘ai e like me kou makemake.

- 1 huihui hō‘i‘o (warabi)—he koho wale
- Limu i ho‘oma‘ema‘e a ‘oki‘oki ‘ia
- ‘Ōhi‘a lomi i ‘oki‘oki ‘ia
- ‘Aka‘akai i ‘oki‘oki ‘ia (no Maui ka ‘oi)
- Ka‘ukama i ‘oki‘oki ‘ia
- ‘Ōpae kaula‘i
- Koiū, wīneka, wai, a me ka patis

1. E paila i ka wai.
2. E kāwili i ke koiū, ka wai, ka wīneka, a me ka patis a ‘ono. E ho‘okomo i ka ‘ōpae a kū.
3. E kaka, e ho‘oma‘ema‘e, a e huki i nā ‘au pa‘akikī o ka hō‘i‘o a e kīloi. E kuke wikiwiki ma ka wai paila. E huki mai ka ipuhao a e kaka hou ma ka wai hu‘ihu‘i. E ‘oki‘oki.
4. E ho‘ohuihui i ka hō‘i‘o, ka limu, a me nā lau‘ai ‘ē ‘ae.
5. E ninini i ke kai me ka ‘ōpae ma ka lau‘ai. E ho‘ohuihui.

‘Uala Monamona

1. E ho‘omāhu a e ‘ōlani paha i ka ‘uala he 10 a 15 minuke paha. Mai mo‘a palahē. E hiki ke hou ‘ia i ke ‘ō.
2. E ho‘ā i ka ‘oma i 400 kekelē a i ‘ole i ka ‘ōlani.
3. E hamo aku i ke pā ‘oma i ka ‘aila niu.
4. E ‘oki i ka ‘uala ma nā poepoe ¼ ‘īniha ka mānoanoa, a e ho‘omoe ma ke pā.
5. E ninini aku i ka ‘aila niu i nā ‘uala.
6. E pī aku i ke kinamona i nā ‘uala.
7. E ‘oma a e ‘ōlani paha a mo‘a maika‘i.

Poi Luliluli
He pono ka mīkini kāwili.

- Poi
- Waiū ‘ailakele iki, waiū he‘e, a waiū koiū paha (e ho‘ā‘o i ka wanila a kokoleka paha)
- Pīnekipaka (‘o ka “organic, non-hydrogenated” ka ‘oi)
- Mai‘a
- Hua pa‘a hau (he ‘ōhelo papa a kekahi ‘ano huihuina paha)
- Hua i ‘oki‘oki ‘ia (ipu, ‘āpala, pea, manakō, koe nā hua o ka ‘ohana ‘alani)
- Hau li‘ili‘i a ho‘opē ‘ia paha

E ho‘okomo i nā mea i loko o ka mīkini kāwili a e kāwili. E ninini i ke kī‘aha a e inu.