Kumukahi

E pāʻani mai!

Ma muli o ka mākaukau o nā kūpuna i ka mahi‘ai, nui ka wā ka‘awale. Pā‘ani nō i kēlā lā kēia lā. Mālama ‘ia ka ho‘omaha a me ka nanea i kekahi mau mahina. ‘O ia wā ka Makahiki.

He po‘e ‘imi mau i ke kapalili o ka houpo. Lele kawa iho i ka pali i ke kai. Ma uka, he‘e hōlua ma kahi o 50 mile o ka hola. 

Ua maika‘i ke ola o ko kākou kūpuna. Ua lawai‘a a mahi‘ai i kēlā lā kēia lā. No ia hana i pono ai ka ikaika, ke kūlō‘ihi, a me ka mākaukau. Pēia pū nā pā‘ani.

Ua haku nā kūpuna i nā pā‘ani le‘ale‘a. ‘O ka he‘e nalu ‘oe, ‘o ka heihei wa‘a ‘oe, ‘o ka maika ‘oe, a me ia ‘ano pā‘ani le‘ale‘a he nui wale. Ma o ia ‘ano pā‘ani i ikaika ai nā kino. Pēia pū nō ho‘i i ho‘omākaukau ai no nā ho‘okūkū a me ke kaua. Eia hou, nui ka le‘ale‘a o ka pā‘ani a me ka nānā!

He holo wale nō paha?

Pehea kēia: koi mai kāu kumu Mākau Kino i ka holo ma ke ala e puni ana ka mokupuni ‘o Maui?! Ho‘okahi paha lā o ia hana, inā kū kou ‘ano iā Kalamea, ‘o ia ho‘i ke kūkini o ke alo o Lonoapi‘ilani. He mea li‘ili‘i nō. ‘O ke kūkini ke kanaka nāna i holo no ke ali‘i. Ma loko o kekahi mau hola i pau ai kahi ala e pono ai ho‘okahi lā a ‘oi no nā kānaka ‘ē a‘e. Ua halihali i nā mana‘o e ola ai paha, e make ai paha kahi kanaka. A he mau ‘elele kapu ho‘i kekahi mau kūkini. ‘A‘ole hiki ke ālai i ke ala hele iā lākou e ho‘okō ana i ke kauoha o ke ali‘i. ‘O ka make ka hopena. Ua kiu aku nō ho‘i i nā hoa paio. No ia po‘e kūkini, ‘o ka pā‘ani ka ‘oihana.

Eia hou kahi kūkini kaulana: ‘o Makoa. Ua hiki ke halihali he ‘ama‘ama mai Hilo Hema mai a i Kamehameha i Kawaihae. Ma ‘ō aku o 40 mile! Ua ho‘omaka na‘e ‘o Makoa ma Kawaihae. No laila, pālua ka lō‘ihi o kona ala i holo ai i ia lā. I ka ho‘i ‘ana, mau nō ke ola o ka ‘ama‘ama. Hū ka wikiwiki! Hū ka ‘ono!

Ka pāʻani o ka noʻonoʻo

Ua komo nā kūpuna i nā pā‘ani e ho‘ā‘o ana a e ho‘oikaika ana i ka lolo i ‘eleu loa nō. E la‘a ho‘i me ka ho‘opāpā. He ho‘okūkū ka ho‘opāpā o ke akamai a me ka ikaika paha. Penei iho nō kekahi ‘ano ho‘opāpā: ho‘ā‘o ‘elua kanaka, kekahi i kekahi, i ka maopopo i nā nane. He pono ka ‘eleu o ka no‘ono‘o, ke kama‘āina i nā ‘ano hua‘ōlelo like ‘ole, a me ka na‘auao. Eo ka lanakila i ka mea nāna e pane hope. ‘O Kalapana kekahi ho‘opāpā kaulana loa. Ua lilo ‘o ia i loea ho‘opāpā i kū ka makaia ma luna o nā ali‘i o Kaua‘i i pepehi i kona makua kāne. 

Nā pāʻani o nā keiki

Oli nā keiki i nā wahi pana i ka pana o ke kūwalawala i ka ‘ili‘ili. He ho‘oikaika no‘ono‘o ka ho‘opa‘ana‘au oli. Ho‘ā‘o kekahi mau pā‘ani keiki i ka mākaukau a me ka miki‘ala o nā lima, e la‘a ho‘i me ka pā‘ani kini a me ke kimo me nā ‘ili‘ili.

He kahua pā‘ani ke kai no kānaka. Hele a ma‘a nā keiki i ka wā li‘ili‘i. He mea ma‘amau ka ‘au o ka pēpē ma mua o kona hele wāwae.

Eia mai kahi pā‘ani ‘o na‘ū. He ho‘ā‘o i ka nui o ke akemāmā a me ke kāohi ‘ana i ka napo‘o o ka lā. Ua ho‘okūkū nā keiki o Kona, Hawai‘i, i ka loa o ke aho ma ke oli ‘ana iā “nā‘ūūūūūūūū” i mea e mālama ‘ia ai ka lā, ‘a‘ole e napo‘o iho. 

E HO‘Ā‘O MAI
Eia mai ‘elua nane. E ho‘ā‘o i kou ‘ohana a hoaaloha paha:

Ku‘u pūnāwai kau i ka lewa.
Hā‘ina: niu.

Ku‘u hale, ho‘okahi o‘a, ‘elua puka.
Hā‘ina: ihu.

Ka pōmaikaʻi o ka pāʻani

Ma ka ho‘oikaika i ke kino a me ka no‘ono‘o i ka pā‘ani, ua ikaika a akamai nā kūpuna. Ho‘ohui pū ‘ia ia mau pā‘ani me ka ‘aiaola a me mahi‘ai a lawai‘a pinepine ‘ana. Pēlā nō i ola ai ko kākou kūpuna. A, ma muli o ia ola pono, ua hiki ke mālama maika‘i i ka ‘āina a me ke kanaka. 

Pehea e ola ai e like hoʻi me kūpuna?

Mau nō ka mālama ‘ana i nā pā‘ani kahiko o nā kūpuna. Ho‘okūkū nā kula a me nā kaiaulu i nā pā‘ani e ho‘ā‘o ana i ka mākaukau a me ka ikaika, e la‘a ho‘i me nā pā‘ani Makahiki o Moloka‘i. Aia nō paha nā kūkini e ho‘ā‘o ana i ka wikiwiki o Makoa. Mai nā haumāna kula ki‘eki‘e a i nā kime kau‘āina, ho‘okūkū nō ho‘i ka po‘e i ka heihei wa‘a. He ha‘uki ka he‘e nalu e mālama kau‘āina ‘ia ana ma kahi o ho‘okahi kenekulia. A, he ho‘ā‘o i ka ikaika, ke kaualewa, ka ‘ike i ke kai, a me ka ‘a‘a.

He ala ka pā‘ani kahiko e ola ai ko kākou kino a me ka no‘ono‘o. Eia ho‘i, pēlā kākou e pili ai i nā kūpuna me ka mahalo pū aku i ko lākou mākaukau, ikaika, akamai, a me ka le‘ale‘a. He ho‘omaopopo pū nō ho‘i ia mau pā‘ani i ka le‘ale‘a o ka ho‘oikaika kino. Pēlā ho‘i kākou e ola pono ai e like ho‘i me nā kūpuna, pēlā ho‘i e ho‘okā‘oi a‘e ai i ka mālama i ka ‘āina a me ke kanaka.