Kuku Kapa— ʻŌlelo Noʻeau #1464Ka makani kāʻili kapa o Nuʻuanu.The garment-snatching wind of Nuʻuanu.The gale that blows at Nuʻuanu Pali, Oʻahu, could whisk away the kapa garment of a traveler there.
He aha kou lole e komo nei? He aha ka mea i mahalo ‘ia o ia lole? ‘O ka waiho‘olu‘u paha, ka lau, ka hi‘onapā‘ili, a me ke ‘ala paha? ‘O ia mau mea a pau ka i no‘ono‘o pono ‘ia e ka po‘e hana lole o ke au kahiko o Hawai‘i nei.
He kapa ka lole ma‘aumau no ka po‘e kahiko. ‘O ia ka mea i pale i ke anilā ‘ino a i ho‘onani i ke kino. E like me ka ma‘amau i ko kākou kūpuna, ua kūlia a hiki aku i ka nu‘u ma ke kuku kapa. ‘O nā lau a me ka palupalu o ke kapa o Hawai‘i ka ‘oi loa o ka Pākīpika a puni. I ka hiki ‘ana mai o nā Haole mua loa, ua ho‘ohālikelike lākou i ko Hawai‘i kapa me ka lole maika‘i loa o ‘Eulopa me ‘Āsia.
Na ka wahine ka hapanui o ke kapa. Hana ‘ia mai ka ‘i‘o o kekahi mau meakanu. Ho‘omākaukau ‘ia ka ‘i‘o ma ke kū ‘ana i loko o ka wai a me ke kuku ‘ana a lawa ka nui a palupalu maika‘i. Ho‘onani ‘ia ke kapa ma ke kūpenu ‘ana ma loko o ka waiho‘olu‘u, ma ke kāpala ‘ana, a me ka hō‘a‘ala ‘ana.
Ka hoʻokumu ʻia ʻana o ka hana kuku kapa
Ka ua Pōpōkapa o Nu‘uanu.
Kapa ‘ia he ua Pōpōkapa no ka mea, ‘o ka po‘e ma Ko‘olau a e pi‘i ana no uka o Nu‘uanu, ma muli o kēia ua e wehe ai lākou i ka lole, a ho‘opōpō ma ka umauma, i ‘ole ka lole e pulu.
(‘Ōlelo No‘eau #1601)
Aia he mau mo‘olelo no ka ho‘okumu ‘ia ‘ana o ka hana kuku kapa. Ma kekahi mo‘olelo, i ka ho‘omana ‘ana o kekahi kanaka iā Kāne lāua ‘o Kanaloa, ua ‘ike lāua i ka hu‘ihu‘i loa o ia kanaka. Komo ihola ke aloha i loko o lāua, a a‘o maila lāua i ka hana kuku kapa i ke kanaka, i mehana ho‘i ke kino. Ua mahalo ‘ia ka nani me ka maika‘i o ka lole hou e ka po‘e a pau o ka ‘āina a ua a‘o ke kanaka i kēia hana hou iā lākou.
‘O Hina pū kekahi nona mai ka ‘ike no ke kuku kapa ‘ana. Ua kaulana loa ua akua wahine nei ma Hawai‘i a i Polapola i ia ‘oihana. Ua waiho ‘ia kekahi mau pono kuku kapa āna ma ‘ō a ma ‘ane‘i o Hawai‘i pae ‘āina. Pēlā i a‘o ai kekahi kūpuna o kākou i ka hana kapa.
Hō‘ike ‘ia ma kekahi mo‘olelo ka lilo ‘ana o kekahi ‘ohana i mau akua kapa a me ke kumu i loa‘a ai ka wauke ma Hawai‘i. He meakanu ka wauke i makemake nui ‘ia no ka hana kapa. Ua noho ‘o Maikoha ma Nu‘uanu me kāna mau kaikamāhine ‘o Lauhuki me La‘ahana. Ua hana kekahi ‘e‘epa kolohe a anuanu loa ke anilā, a ma‘i ihola ‘o Maikoha. Ua maopopo nō iā ia he make mai koe ona, no laila, ua kauoha ‘o ia i kāna mau kaikamāhine e kanu iā ia ma kahi kokoke i ke kahawai. ‘A‘ole lō‘ihi, e kupu a‘e ana ka wauke ma ia wahi ho‘okahi i kanu ‘ia ai ‘o Maikoha. Lawe ‘o La‘ahana me Lauhuki i ka wauke no ke kuku kapa, a he ‘oi kelakela ho‘i ka maika‘i o ke kapa a lāua i hana ai. Lilo akula ‘o Lauhuki he akua o ka po‘e kuku kapa, ‘o La‘ahana he akua o ka po‘e kāpalapala, a ‘o Maikoha he akua no ke kanu wauke. ‘O Ehu pū kekahi, nāna mai ke kapa kua‘ula, i lilo he akua o ka po‘e ho‘olu‘u.
Hō‘a‘ala ‘ia ka waiho‘olu‘u i ka laua‘e, a me ke kapa pū kekahi i ka maile a me ka ‘iliahi.
No ka hana kuku kapa
Pepe‘e a palaholo.
He ‘ōlelo no ka mu‘o o ka ‘ama‘u, nona mai ka wale i ho‘ohana ‘ia ma ke kuku kapa ‘ana.
‘O ka mana‘o ho‘i, i loko nō o ka li‘ili‘i a ha‘aha‘a paha o kekahi mea, hiki ho‘i ke maika‘i ka hua o kāna hana.
(‘Ōlelo No‘eau #2625)
He kapu ka ‘oihana kuku kapa. I ka wā kahiko, ‘a‘ole i hana ‘ia ma ke ākea. A ‘a‘ole i ‘a‘e ke kanaka ‘ē ma kahi hana a ka wahine kuku kapa. Kapa ‘ia nā wāhine kuku kapa akamai loa he loea.
Ho‘omaka ka hana ma ke kanu a me ka mālama ‘ana i ka wauke. Mai ka mauā kahiko (he wauke o‘o) i loa‘a ai nā lālā no ke kanu hou ‘ana, ‘o ia ho‘i ke ohiohi (he wauke ‘ōpio). He ulu kākiwi ke ‘ano. Kanu ‘ia ke ohiohi a ulu ka meakanu hou. Wehe ‘ia nā maka o nā lālā li‘ili‘i, a ulu pololei i luna ke kumu. Aia a ho‘okahi ‘īniha ke anawaena o ke kumu, a ma kahi o ka ‘eono kapua‘i kona lō‘ihi, a laila, kua ‘ia ka wauke. Ho‘ohana ‘ia ka iwi ‘opihi no ka hohole ‘ana i ka ‘auhau (ka ‘au o ka wauke). Wehe ‘ia ka ‘i‘o a hohoa ‘ia me ka hohoa ma luna o ka pōhaku a lā‘au paha. Hohoa ‘ia a pālahalaha a‘e. ‘O nā ‘āpana i pālahalaha, kapa ‘ia he mo‘omo‘o. ‘Ohi ‘ia nā mo‘omo‘o a kū i loko o ka wai a palupalu a palahē maika‘i.
‘O ka ‘anu‘u hou o ka hana, ‘o ia ke kuku ‘ana me ka i‘e kuku. ‘Ehā ‘ao‘ao o ka i‘e kuku, he lau ‘oko‘a ko kēlā me kēia ‘ao‘ao. Ho‘ohana ‘ia ka i‘e kuku no ka hana ‘ana i ka hi‘onapā‘ili o ke kapa a me ke kau ‘ana i ke kāpala huna. He ‘oihana ho‘i ka hana ‘ana i ka i‘e kuku i hana ‘ia e nā kāne. ‘O ka po‘e akamai ma ia hana, kapa ‘ia he kahuna hole i‘e kuku.
I hole ‘ia nō ka i‘e i ke kau o ka lā.
E ho‘okō i kāu mau hana i ka manawa kūpono.
(‘Ōlelo No‘eau #1164)
‘O kekahi mea nani o ke kuku kapa Hawai‘i, ‘o ia ka hiki ke pāku‘i ‘ia he mau mo‘omo‘o a loa‘a ho‘okahi kapa nui, a ‘ike ‘ole ‘ia ho‘i kahi i pāku‘i ‘ia ai. A laila, ho‘olu‘u ‘ia ke kapa ma ka waiho‘olu‘u a i ‘ole ho‘onani ‘ia me ke kāpala. Hana ‘ia nā wai mai nā meakanu like ‘ole. He wai ‘ākala, ‘ele‘ele, ‘ōma‘oma‘o, ‘ula‘ula, melemele, a uliuli ‘āhiehie nā waiho‘olu‘u mai kekahi mau meakanu mai. Ua haku pū ‘ia nā hana no ka ho‘ohinuhinu ‘ana i ke kapa, no ka pale ‘ana i ke komo o ka wai, a no ka hō‘a‘ala ‘ana nō ho‘i.
A pa‘a ke kapa, ho‘ohana ‘ia i kapa moe, i malo, i pā‘ū, a i kīhei paha.
No ke kuku kapa i kēia wā
I ka hiki ‘ana mai o ka po‘e Haole [Westerners], ua lawe ‘ia mai kā lākou mau lole like ‘ole. No ka ma‘alahi o ka loa‘a ‘ana o ka lole no waho, ua emi mai ka hana kuku kapa. Eia na‘e, ke ho‘omau ‘ia nei nō ia hana i kēia au.
Ke ho‘oikaika nei nā kumu i ke a‘o i ke kuku kapa Hawai‘i i ka hanauna hou. Ua ‘ike ‘ia he mea waiwai a makepono kēia hana. Hō‘ike ‘ia ke kapa ma nā hale hō‘ike‘ike a me nā hō‘ike a hale kū‘ai pāheona. Ke ho‘ohana ‘ia nei ke kapa ma muli o kona ‘ano he paikini ‘ōiwi, a komo ka po‘e i ka lole i hana ‘ia me ke kapa no ka ho‘okūkū hula a me nā kaua kio.
He ‘ao‘ao pili ‘uhane ko ke kuku kapa. Hana ‘ia ke kapa no ka mālama ‘ana i nā iwi kupuna. Aloha ‘ino ka hu‘e ‘ia ‘ana o nā iwi o nā kānaka i hala e ‘ike pinepine ‘ia nei i kēia mau lā o ke kūkulu hale hou. Ke hu‘e ‘ia kekahi iwi, ‘ōwili hou ‘ia i ke kapa a kanu hou ‘ia.
