Kumukahi

Uhauhumu pōhaku

He mea hou loa ka pae ‘āina ‘o Hawai‘i ke ho‘ohālike me nā mokuhonua. ‘A‘ohe mekala o nā mokupuni nei, a he ‘u‘uku wale nō ka pālolo no ka hana ‘ana i ka pono hana a hale paha. ‘O ka mea pa‘a loa o kēia ‘āina, ‘o ia ka pōhaku. Mana‘o ka po‘e ‘ōiwi ē he mea ola ka pōhaku, a he mana kona. Ua ho‘ohana ka po‘e kahiko i ka pōhaku no ke kūkulu ‘ana i nā hale, nā pā, me nā mea ‘ē a‘e, a no ka hana i nā mea hana e pono ai ko lākou noho ‘ana.

He pōhaku ke kahua o nā hale Hawai‘i, nā kīpapa nui, nā pā, a me nā paepae. Ho‘ohana ‘ia nō ho‘i ka pōhaku no kekahi mau lo‘i kalo a me nā ‘auwai e halihali ‘ia ai ka wai.

Ho‘omana ‘ia kekahi mau pōhaku i akua e ka po‘e kahiko. Ua kālai ‘ia kekahi mau pōhaku a like me ke kino kanaka a mea ‘ē a‘e paha, a i ‘ole, ua ho‘omana ‘ia me ia nō, me ke kālai ‘ole ‘ia. Aia ho‘i he mau kāhuna ma mua, he mau loea lākou no ke kūkulu ‘ana me ka pōhaku. Ua nui kekahi mau heiau—he 40 kapua‘i ke ki‘eki‘e a he 120 kapua‘i ka lō‘ihi.

He nui nō nā pōhaku e pono ai ke kūkulu ‘ana, a i kekahi manawa, ua halihali ‘ia nā pōhaku mai nā wahi mamao mai i kahi o ke kūkulu ‘ana. He mau makahiki o ke kūkulu ‘ana o kekahi mau wahi, e like me ka heiau ‘o Pu‘ukoholā ma Kohala.

‘O ke kahua ma mua, ma hope ke kūkulu.
E ho‘opa‘a pono ‘ia ka ‘ike, a laila, e ho‘ohana ‘ia.
(‘Ōlelo No‘eau #2459)

I kēia mau lā, aia he mau wahi pana e koe nei i ‘oi aku ke kahiko i ka ho‘okahi kaukani makahiki. ‘A‘ohe kimeki, ‘a‘ohe puna, ‘a‘ohe kāko‘o ‘ē a‘e, ‘o ka pōhaku wale nō. ‘A‘ole i hiolo ia mau wahi i loko nō o ke ōla‘i, ke kai ho‘ē‘e, a me ka makani pāhili. ‘O ke kumu o ka pa‘a mau o kēia mau wahi pana, ‘o ia nō ka uhauhumu pōhaku.

‘O ka hana mua ma ka uhauhumu pōhaku, ‘o ia ke koho ‘ana i kahi kūpono e kūkulu ai. Na ke kahuna kuhikuhipu‘uone ia koho. Nui nā mea āna e no‘ono‘o ai—ka pālahalaha o ka ‘āina, nā hale a me nā mea a puni, ke ‘ano o ke kū ‘ana o ka hale, a me ka mana o ia wahi kekahi. ‘O nā mea i hana ‘ia ma laila ma mua, ‘o ka po‘e kaulana o ia wahi, a ‘o nā ‘ōuli o ke ao kūlohelohe kekahi mau mea kōkua i ka ho‘oholo ‘ana. Aia a koho ‘ia kahi kūpono, no‘ono‘o ‘ia ke ‘ano o ke kūkulu ‘ana, a laila, ho‘opa‘a ‘ia ka paepae, ‘o ia ho‘i, ke kahua.

Ho‘omaka ke kūkulu paepae ‘ana ma ka ho‘onoho i nā pōhaku “niho” ma kahi i wae akahele ‘ia. He mau mea nui nā pōhaku niho e pa‘a ai nā pōhaku ‘ē a‘e me he nane ‘āpana ala. Ua kūkulu ‘ia nā pōhaku o luna me ka hiō iki i loko. A pau nā pōhaku nui i ka ho‘onoho ‘ia, ho‘opiha ‘ia kahi hakahaka ma waena o nā pōhaku nui i nā pōhaku li‘ili‘i. ‘O ia ho‘opiha ‘ana ka mea nui o ka uhauhumu pōhaku, a ‘o ia ho‘i ka mea e pa‘a mau ai ka paepae. Ke ‘oni a‘e ka ‘āina, helele‘i nā pōhaku li‘ili‘i o loko a ho‘opiha hou i nā hakahaka, a ‘oi aku ho‘i kona pa‘a.

Ua maopopo anei iā ‘oe?

Mana‘o ‘ia no Pololū nā pōhaku e pa‘a ai ka heiau ‘o Pu‘ukoholā. ‘Ōlelo ‘ia na Kamehameha a me kona po‘e ali‘i a maka‘āinana i kū lālani mai Pololū a hiki i kahi o ke kūkulu ‘ana, he ‘ane‘ane 20 mile ka lō‘ihi, me ka halihali lima i nā pōhaku.

Uhauhumu pōhaku i kēia mau lā

Ko luna pōhaku nō ke ka‘a i lalo, ‘a‘ole hiki i ko lalo pōhaku ke ka‘a.
(‘Ōlelo No‘eau #1833)

            Pa‘a ia paepae,
            pae pōhaku pa‘a,
            maiau kūpono,
            kū pa‘a ki‘eki‘e ā!

Ma o nā makahiki, a keu ho‘i mai ka wā i hō‘ea mai ai nā lāhui ‘ē i Hawai‘i nei, ua wāwahi ‘ia kekahi mau wahi pana kaulana. Lawe ‘ia nā pōhaku o ia mau wahi pana no nā pā pōhaku ‘ē a‘e, e la‘a me nā wahi hānai pipi. A i ‘ole, wāwahi ‘ia ka wahi pana holo‘oko‘a no ke kūkulu hou ‘ana i kahi mea. Aloha nō ka pau o ia mau la‘ana maika‘i o ke akamai uhauhumu pōhaku. Eia na‘e, ua alu mai ko ke kaiaulu ma ka mālama ‘ana i kekahi mau wahi pana, ‘a‘ole no ka ho‘oponopono wale nō i ia wahi, akā no ka ho‘ohana ‘ana. Pono ka po‘e nona ka ‘ike uhauhumu pōhaku no ka ho‘oponopono ‘ana i ia ‘ano wahi.

Pēlā ho‘i nā heiau a me nā ‘auwai. Ke ho‘oponopono ‘ia nei ia ‘ano wahi no ka ho‘ohana hou i kēia au, ‘a‘ole no ka ho‘onani ‘ana, ‘a‘ole ho‘i no ke kālailai ‘ana a ka po‘e hulikoehana. Eia hou, ke uhauhumu ‘ia nei ka pōhaku no kekahi mau wahi hou loa e pono ai nā ‘ano kaiaulu like ‘ole.

Ua ho‘ohana ‘ia ka uhauhumu pōhaku ma nā hō‘ike kālai‘āina kekahi. Ma ka makahiki 2006, ua kūkulu ‘ia he ahu ma waho o ke ke‘ena o ka pelekikena o ke Kulanui o Hawai‘i ma Mānoa. ‘O ke kumu o ia ahu, ‘o ia ke kū‘ē ‘ana i ke kūkulu ōewe ‘ana i ke kalo a me ka hō‘oia ‘ana i ka pili mo‘okū‘auhau o ka lāhui Hawai‘i me ke kalo mua loa, ‘o Hāloa.

He hana i hiki ke ho‘omau ‘ia ka uhauhumu pōhaku me ka ho‘opilikia ‘ole i ke ao kūlohelohe. He mea nui kona ho‘omau ‘ia i mea e pa‘a mau ai ke ‘ano Hawai‘i o ko kākou mau ‘āina.

E kūkulu hou i ka ‘ike no ka uhauhumu pōhaku ma ka nānā ‘ana i kekahi wikiō ma lalo iho nei.